Ο ισπανικός όρος "barrio" προέρχεται ετυμολογικά από την αραβική λέξη "barr", που σημαίνει «εξαρτημένο χωριό» (προάστιο, Dictionary.com, 2012• FamilyEducation.com, 2012). Στη λατινοαμερικάνικη αργκό, ειδικότερα, αποτελεί συνώνυμο της γειτονιάς (hood), της υποβαθμισμένης αστικής περιοχής στην οποία κυριαρχεί ο ισπανόφωνος πληθυσμός (ethnic [Spanish] enclave), του γκέτο ("ghetto", ο τελευταίος όρος συνηθίζεται στην αφρο – αμερικάνικη αργκό, Urban Dictionary, 2012). Έτσι, έχει καθιερωθεί να αποκαλούνται με την ονομασία "El Barrio" ολόκληρες περιοχές των σημαντικότερων αμερικάνικων μεγαλουπόλεων, όπως το Little Village στο Σικάγο και το East Harlem στη Νέα Υόρκη, οι οποίες έχουν σημαδευτεί από την ιστορική παρουσία των μεταναστών λατινικής καταγωγής (Wikipedia, 2012• Reference.com, 2012). Επομένως, ο όρος λειτουργεί ως αναφορά με τοπική (γεωγραφική) αλλά και κοινωνική διάσταση (συνδεόμενος με την ανισότητα και τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας που αντιμετωπίζουν τμήματα του αστικού πληθυσμού) (Dávila, 2004).
Το Harlem (Manhattan, New York) αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της κυκλικής μετακίνησης των διάφορων (εθνοτικών) ομάδων των μεταναστών εντός του αστικού χώρου (Freidenberg, 2000), ενώ υπήρξε το κέντρο της «Μαύρης Αναγέννησης» (New Negro Movement, Harlem Renaissance) στις δεκαετίες 1920 και 1930, αλλά και «πεδίο συγκρούσεων» στη διάρκεια του κινήματος για κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα (Civil Rights Movement) από το 1946 μέχρι το 1969.
Εδώ, έζησαν και δραστηριοποιήθηκαν σημαντικές προσωπικότητες από το χώρο της μουσικής, όπως οι James Reese Europe, George Gershwin, Louis Armstrong, William Count Basie, Duke Ellington, Lionel Hampton, Coleman Hawkins, Billie Holiday, Benjamin Earl King, Ernesto Antonio Tito Puente, Dinah Washington, Moby, Tupac Amaru Shakur, Alicia Keys• της ζωγραφικής (Thomas Nast, Aaron Douglas, Alice Neel)• της φωτογραφίας (James Van Der Zee, Roy DeCarava)• του κινηματογράφου, όπως οι σκηνοθέτες Julius "Jules" Dassin και Gordon Roger Alexander Buchanan Parks, οι ηθοποιοί Milton Berlinger, Fanny Brice, Burt Lancaster, Alfredo James "Al" Pacino, Lena Horne, Steve Ross, αλλά και οι perfomers του θεάματος Harry Houdini, Florence Mills • της δημοσιογραφίας, της λογοτεχνίας και της ποίησης (Francis Scott Key Fitzgerald, Solomon Naumovich Rabinovich, Arthur Asher Miller, Arthur Hays Sulzberger, Rudolph Fisher, Ralph Waldo Ellison, Evan Hunter,Arna Bontemps, Countee Cullen)• του αθλητισμού (Sugar Ray Robinson, Kareem Abdul -Jabbar)• της πολιτικής και του ακτιβισμού (Alexander Hamilton, Marcus Garvey, Hubert Henry Harrison, Norman Mattoon Thomas, W. E. B. Du Bois, Langston Hughes, James Weldon Johnson, Asa Philip Randolph, James Arthur Baldwin, Roy Wilkins).
Εικόνα 2 - Χάρτης του Harlem (ανάκτηση από Google Maps, Ιούνιος 2012)
Μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα η περιοχή ονομαζόταν Muscoota και κατοικούνταν κυρίως από αυτόχθονες (Wecksquaesgek) ψαράδες. Το 1658 καταλήφθηκε από τους Ολλανδούς αποίκους και ονομάστηκε Nieuw Haarlem (New Haarlem), ενώ το 1664 πέρασε στον έλεγχο των Άγγλων και το όνομα μετατράπηκε σε Harlem. Μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα η κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν η γεωργία. Η επέκταση του σιδηροδρόμου στη δεκαετία του 1830 συνοδεύτηκε από τη σταδιακή αστική ανάπτυξη της περιοχής, και την ανάλογη κλιμάκωση της κατασκευαστικής και εμπορικής δραστηριότητας. Από εδώ και πέρα, θα καταφθάνουν συνεχώς μετανάστες, οι οποίοι μετακινούνται από άλλες περιοχές της Νέας Υόρκης ή και γειτονικών επαρχιών (East Harlem.com, 2012• Harlem World Magazine.com, 2012).
Ειδικά για το Ανατολικό ή Ισπανικό Χάρλεμ (East Harlem, Spanish Harlem), όπως παρατηρεί η Freidenberg (2000), «η ιστορία του είναι η ιστορία της μετανάστευσης προς την πόλη της Νέας Υόρκης, και λειτουργεί ως μεταφορά των εθνοτικών και ταξικών οικιστικών διευθετήσεων. Οι κοινότητες των μεταναστών εγχάραξαν στο αστικό τοπίο, μέσω ορατών σημαδιών, τις ποικίλες εθνικές, τοπικές, και κοινωνικές προελεύσεις τους. Στη διαδικασία επιδίωξης κοινωνικής ανέλιξης, οι πληθυσμιακές ομάδες των μεταναστών επαναβεβαίωσαν την εθνότητα ως πολιτική ιδεολογία και ως πεδίο λόγου για την εκδήλωση κοινωνικών και φυλετικών διαφορών. Διάφορες εθνοτικές ομάδες ανταγωνίστηκαν για πρόσβαση σε δύο μείζονος σημασίας πόρους: τη στέγαση και την εργασία.»
Έτσι, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, οι πρώτοι Γερμανοί και Ιρλανδοί μετανάστες, φεύγοντας από τη Lower East Side (τη «γειτονιά υποδοχής» των μεταναστών που έφθαναν στη Νέα Υόρκη, αμέσως μετά τους ελέγχους στους ομοσπονδιακούς σταθμούς, όπως, για παράδειγμα, στο Ellis Island Federal Immigration Station), άρχισαν να μετακινούνται προς το East Harlem. Ακολούθησαν στις δεκαετίες 1870 με 1910 οι Ιταλοί (αποτελώντας τη μεγαλύτερη κοινότητα μέχρι το 1930), αλλά και οι Αφρο – Αμερικανοί από τις αρχές του 20ου αιώνα (καθώς μετακινούνταν από τις αγροτικές νότιες περιοχές προς τα αστικά κέντρα των βορειοανατολικών και μεσοδυτικών πολιτειών, μετά τη λήξη του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου, στο πλαίσιο εκδήλωσης ενός μεγάλου κύματος εσωτερικής μετανάστευσης, που ονομάστηκε "Great Migration" και διήρκησε μέχρι το 1970, Mallory, 2011). Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι, στο διάστημα 1870 – 1910 χτίστηκαν μαζικά περίπου 65000 διαμερίσματα μόνο στο East Harlem. Μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου θα αρχίσει να αυξάνεται σταδιακά ο ισπανόφωνος πληθυσμός – κυρίως Πορτορικανοί (που αποκαλούνται και Nuyoricans)– ο οποίος, από τα μέσα του 20ου αιώνα θα κυριαρχήσει σε αυτή τη μεριά του Harlem.
Η κατακόρυφη αύξηση και ασφυκτικά πυκνή συγκέντρωση του πληθυσμού, συνοδεύτηκε από δυσχερείς συνθήκες διαβίωσης, οι οποίες οδήγησαν σε συγκρούσεις, τόσο μεταξύ των διάφορων εθνοτικών ομάδων (όπως οι ταραχές το 1926, μετά από επιθέσεις σε Πορτορικανούς, Rosales, 2006, 203 - 4), αλλά και με τις αρχές, οι οποίες (ανάμεσα στη γενικότερη και πάγια αντιμετώπιση διάκρισης προς τους κατοίκους) προσπάθησαν να «εκκαθαρίσουν» και να αναδομήσουν την περιοχή, μέσω προγραμμάτων ανέγερσης νεότερων πολυκατοικιών, από το 1937 και μετά, που προϋπέθεταν όμως την κατεδάφιση των προηγούμενων κατοικιών (brownstone tenement buildings), μαγαζιών, κτλ, εντείνοντας την αίσθηση καταπίεσης, εξαθλίωσης αλλά και καταστροφής των «ζωηρών» γειτονιών των μεταναστών. Από το 1950, Πορτορικανοί και Αφροαμερικάνοι, θα ενώσουν τις δυνάμεις τους, για να προστατέψουν τα «κεκτημένα» τους, αλλά και για να προωθήσουν τις άλλες γενικές αλλά και ειδικές διεκδικήσεις τους, για ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη, κοινωνικές υπηρεσίες, όπως η ανέγερση περισσότερων σχολείων (Freidenberg, 2000, Rosales, 2006, East Harlem.com, 2012).
Εικόνα 3 - Από τις ταραχές στο Harlem το 1943, κατά της αστυνομίας, μετά από περιστατικό βίας. Ο τελικός απολογισμός ήταν 6 νεκροί (Αφροαμερικάνοι), περίπου 400 τραυματίες, και 500 συλληφθέντες (ανάκτηση από Prison Culture Blog, Ιούνιος 2012)
Παράλληλα, οι τέχνες και ο πολιτισμός θα γνωρίσουν ιδιαίτερη άνθηση, ενώ θα πυκνώσει η σύσταση διαφόρων οργανώσεων, ενισχύοντας τις υβριδικές ταυτότητες των μεταναστών και εμπλουτίζοντας τους αγώνες τους για αναγνώριση και ενδυνάμωση. Μεταξύ των δεκαετιών 1920 – 1940 (περίοδος της Μαύρης Αναγέννησης), το Harlem γίνεται φημισμένο για τη νυχτερινή ζωή, τα θέατρα, και τα clubs, σε αρκετά από τα οποία, μάλιστα, επιτρεπόταν να χορεύουν μαζί λευκοί και έγχρωμοι (Mallory, 2011). Στη μουσική και την ποίηση, ιδιαίτερα, εμφανίζονται νέες φόρμες και στυλ έκφρασης, που τροφοδοτούν και ανανεώνουν την αφροαμερικάνικη ταυτότητα με «υπερηφάνεια». Ακόμη και εφημερίδες θα εκδώσουν οι κοινότητες των μεταναστών, προκειμένου να επιτύχουν συσπείρωση και να αντιμετωπίσουν την περιθωριοποίησή τους από τη μαζική κουλτούρα και τη δημόσια σφαίρα (όπως η La Defensa, που ξεκινάει την κυκλοφορία της το 1941 και απευθύνεται στους ισπανόφωνους, Rosales, 2006).
Η σύνδεση, επομένως, των κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών αυτών των υβριδικών κοινοτήτων, ή αλλιώς, της πολιτικής όσο και της αισθητικής διάστασης του κινήματος για κοινωνικά δικαιώματα, απέκτησε καθοριστική σημασία, τόσο στη συλλογική συνείδηση των μελών τους, όσο και στον προσδιορισμό των στόχων της δράσης τους. Σε αυτό το περιβάλλον όξυνσης των κοινωνικών ζυμώσεων, γεννήθηκε και το Museo del Barrio.
Το 1969, μετά από πιέσεις Πορτορικανών και Αφροαμερικάνων γονιών και δασκάλων για να εμπλουτιστεί το σχολικό πρόγραμμα, ώστε τα παιδιά των μεταναστών να γνωρίζουν την κληρονομιά τους (και στο πλαίσιο ενός ευρύτερου αγώνα για πρόσβαση και έλεγχο σε εκπαιδευτικούς και πολιτιστικούς φορείς), ανατέθηκε στον καλλιτέχνη και εκπαιδευτικό (στο Λύκειο Μουσικής & Τέχνης) Rafael Montañez Ortiz, η δημιουργία σχετικού εκπαιδευτικού υλικού. Αντ' αυτού, ο Ortiz μεθόδευσε τη δημιουργία ενός κοινοτικού μουσείου (community – based museum), το οποίο θα απευθυνόταν στην Πορτορικανική διασπορά (όπως τονίζει σε μια επιστολή του προς καλλιτέχνες «Το Museo del Barrio είναι [αυτό που δηλώνει] ο τίτλος του: ένα μουσείο γειτονιάς για την Πορτορικανική κουλτούρα...»). Το φθινόπωρο του ίδιου έτους, ξεκινά η λειτουργία του μουσείου, το οποίο φιλοξενείται αρχικά σε μια σχολική αίθουσα. Το 1997, το Museo del Barrio θα βρει μόνιμη στέγη στο Heckscher Building (πρώην ορφανοτροφείο), επί της 5ης Λεωφόρου της Νέας Υόρκης. Από την επόμενη χρονιά, θα αναπτύξει συνεργασία (μάλλον, περισσότερο τουριστικών φιλοδοξιών, Davila, 2004) με άλλα οκτώ μουσεία της πόλης, συστήνοντας το «Μουσειο – Μίλι» (Museum Mile).
Εικόνα 4 – Το Museum Mile εκτείνεται από τη συμβολή 5th Avenue & E 105th St μέχρι τη συμβολή 5th Avenue & E 82th St, και περιλαμβάνει (από αριστερά προς τα δεξιά της φωτογραφίας) τα: El Museo del Barrio, Museum of the City of New York, Jewish Museum, National Design Museum, Museum of American Art and Design, Solomon R. Guggenheim Museum, Neue Galerie New York, Goethe House German Cultural Center και Metropolitan Museum of Art (ανάκτηση εικόνας από Google Maps, Ιούνιος 2012)
Η αποστολή του Μουσείου είναι «η προβολή και διατήρηση της τέχνης και της κουλτούρας των Πορτορικανών και όλων των Λατινο – Αμερικάνων στις Ηνωμένες Πολιτείες. [...] "Γνωρίζοντας" τους νέους με αυτή την πολιτιστική κληρονομιά, το Μουσείο προετοιμάζει την επόμενη γενιά επισκεπτών, ενώ παράλληλα ικανοποιεί το αυξανόμενο ενδιαφέρον ενός ευρύτερου εθνικού και διεθνούς κοινού για την τέχνη της Καραϊβικής και της Λατινικής Αμερικής». Ανάμεσα στους ειδικούς σκοπούς του είναι τα προάγει την αίσθηση της ταυτότητας, της αυτο – εκτίμησης και της αυτογνωσίας (στα μέλη αυτών των υβριδικών κουλτούρων), να λειτουργεί ως εκπαιδευτικός φορέας ελεύθερης διακίνησης ιδεών (educational forum) που προωθεί την εκτίμηση και την κατανόηση αυτής της κληρονομιάς και της συνεισφοράς της στη Βόρεια Αμερική, καθώς και να υποστηρίζει το έργο καλλιτεχνών λατινοαμερικάνικης καταγωγής (ελεύθερη μετάφραση από επίσημη ιστοσελίδα El Museo del Barrio, 2012).
Εικόνα 5 - Η πρόσοψη του Μουσείου, μετά την ανακαίνιση του 2009 (ανακαίνιση από επίσημο Facebook Profile El Museo del Barrio, Ιούνιος 2012)
Η μόνιμη συλλογή του Museo del Barrio αριθμεί περί τα 6500 αντικείμενα, τα οποία καλύπτουν οκτώ αιώνες, περιλαμβάνοντας
- Έργα μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης, με έμφαση στη μεταπολεμική περίοδο (από το 1950 μέχρι σήμερα), όπως πίνακες ζωγραφικής, φωτογραφίες, ταινίες και εγκαταστάσεις, κυρίως από Νεοϋορκέζους καλλιτέχνες λατινικής καταγωγής
- Έργα γραφιστικής, που αντιπροσωπεύουν διάφορες χώρες προέλευσης (Puerto Rico, Mexico, κ.α.)
- Έργα προκολομβιανής τέχνης των Taíno (φύλο αυτοχθόνων των Αντίλλων νήσων), αρχαιολογικά ευρήματα από την ευρύτερη περιοχή της Καραϊβικής, καθώς και έργα σύγχρονης τέχνης που έχουν επηρεαστεί από την κληρονομιά αυτή
- Έργα λαϊκής τέχνης, μάσκες και ιερά αντικείμενα που συνδέονται με τον εορτασμό των Μεξικανών, της Ημέρας των Νεκρών (Día de los Muertos).
Εικόνα 6 - Έργο από τη μόνιμη συλλογή του Μουσείου: Julio Alpuy, Χωρίς τίτλο, 1947, Νερομπογιά, μελάνι και γραφίτης σε χαρτί, 20.6 x 16.8 εκ. (ανάκτηση από επίσημη ιστοσελίδα El Museo del Barrio, Ιούνιος 2012)
Τμήματα της μόνιμης συλλογής επιλέγονται και παρουσιάζονται κατά διαστήματα. Για παράδειγμα, για το 2012 έχει οργανωθεί η έκθεση με τίτλο "VOCES Y VISIONES: Gran Caribe", η οποία, εστιάζοντας στην καλλιτεχνική παραγωγή της Καραϊβικής, διερευνά τέσσερα σχετικά ζητήματα: τις συνδέσεις μεταξύ πνευματικότητας και καθημερινής ζωής, τη μετακίνηση των ανθρώπων από και προς τα αστικά κέντρα, την υιοθέτηση της αφαίρεσης ως εικονικής γλώσσας, και τη σταθερή παρουσία του στοιχείου του νερού (στην εν λόγω τέχνη). Συμπεριλαμβάνονται κριτικές προσεγγίσεις για το πώς αναπαριστάται η Καραϊβική, οι άνθρωποι της, οι λόγοι και οι φωνές τους.
Η τρέχουσα περιοδική έκθεση έχει τίτλο «Καραϊβική: Σταυροδρόμια του Κόσμου» (Caribbean: Crossroads of the World, 12/06/2012 – 06/01/2013), είναι αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας και συνεργασίας με το Queens Museum of Art και το Studio Museum in Harlem και αναδεικνύει την ποικίλη και επιδραστική πολιτισμική ιστορία των λαών της λεκάνης της Καραϊβικής και της διασποράς τους (Britell, 2012), μέσα από την παρουσίαση 500 έργων τέχνης, που καλύπτουν τέσσερις αιώνες. Η έκθεση «φωτίζει τις εναλλασσόμενες αισθητικές και ιδεολογίες και παρακινεί σε γόνιμο διάλογο γύρω από διάφορα θέματα, που κυμαίνονται από τις κοινωνικές συναλλαγές και την υβριδικότητα μέχρι την πολιτική και την pop κουλτούρα» (επίσημη ιστοσελίδα El Museo del Barrio, 2012).
Εικόνα 7 – Έκθεμα από την περιοδική έκθεση “ Caribbean: Crossroads of the World ”: Prefete Duffaut, Habour/Vue de Jacmel avec le Pont de Noel, 1968, λάδι σε καμβά (του Jason Mandella, ανάκτηση από Carribean Journal Blog, Ιούνιος 2012)
Τέλος, το Museo del Barrio, έχοντας τη δέσμευση να διαδίδει όσο και να στηρίζει τη συνέχιση της Λατινοαμερικάνικης κουλτούρας, διοργανώνει επιπλέον σε όλη τη διάρκεια του χρόνου ποικίλες εκδηλώσεις, φεστιβάλ, εορτασμούς, περιηγήσεις στη γειτονιά του El Barrio, εκπαιδευτικές δράσεις, διαλέξεις, προβολές, κ.α.
Αυτό που μπορούμε να κρατήσουμε από το συγκεκριμένο παράδειγμα είναι ότι, οι υποβόσκουσες αντιθέσεις και οι «διαφορές» μπορούν και απαιτείται να αντιμετωπιστούν ουσιαστικότερα, ενδεχομένως σε τοπικό επίπεδο – της γειτονιάς - μέσα από την ελεύθερη πολιτισμική έκφραση, την αναγνώριση και την ενημερότητα, μακριά από τις προκαταλήψεις, τη μισαλλοδοξία και την εγκαθίδρυση του φόβου και της ρατσιστικής βίας.
Προτάσεις
Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα
- Επισκεφθείτε την επίσημη ιστοσελίδα του Museo del Barrio
- Διαβάστε περισσότερα για την ιστορία του Μουσείου
- Συνδεθείτε με το επίσημο Facebook Profile του Μουσείου
- Δείτε φωτογραφίες στο επίσημο Flickr Profile του Μουσείου
- Παρακολουθήστε βίντεο στο επίσημο Youtube Channel του Μουσείου
- Ενημερωθείτε για τη ζωή στο East Harlem
Πηγές
- Aberjhani & West S., 2003, Encyclopedia of the Harlem Renaissance, Infobase Publishing"Barrio" in Reference.com, 2012
- "Barrio" in Reference.com, 2012
- "Barrio" in Urban Dictionary, 2012
- "Barrio" in Wikipedia, 2012
- "Barrios" in FamilyEducation.com, 2012
- Britell A., 2012, "At New York's El Museo del Barrio, Caribbean Art in the Spotlight", Carribean Journal Blog
- Dávila A., 2004, Barrio Dreams: Puerto Ricans, Latinos, and the Neoliberal City, University of California Press
- "East Harlem, Harlem, NY" in Harlem World Magazine.com, 2012
- "East Harlem History" in EastHarlem.com, 2012
- "Ethnic Enclave" in Wikipedia, 2012
- Freidenberg J., 2000, Growing Old in El Barrio, NYU Press
- "Ghetto" in Wikipedia, 2012
- "Harlem History" in Harlem World Magazine.com, 2012
- "List of people from Harlem, New York" in Wikipedia, 2012
- Mallory N., 2011, Harlem in the Twentieth Century, The History Press
- Rosales F. A., 2006, Dictionary of Latino Civil Rights History, Arte Publico Press
Εικόνες
