Οι Βάσκοι (Euskaldunak στη γλώσσα τους, Vascos στα ισπανικά, Basques στα αγγλικά και τα γαλλικά) αποτελούν διακριτή πολιτισμική ομάδα, γηγενή της Δυτικής Ευρώπης, με διαχρονική παρουσία, η δε ιστορική τους εστία εκτείνεται στην ευρύτερη περιοχή δυτικά των Πυρηναίων μέχρι τις βόρειες ακτές τις Ιβηρικής χερσονήσου. Βασικό χαρακτηριστικό διαφοροποίησης των Βάσκων από τους λοιπούς Ευρωπαίους, είναι η γλώσσα τους (ονομάζεται Euskara), με προϊστορικές ρίζες, η οποία δεν έχει ουδεμία συγγένεια (προέλευσης) με τις Ινδο – ευρωπαϊκές γλώσσες (που να έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα).

Από την εποχή του Μεσαίωνα, καθιερώθηκε μια μορφή τοπικής λαϊκής διακυβέρνησης και αυτό – οργάνωσης των κοινοτήτων όπου κατοικούσαν βασκικοί πληθυσμοί, βάσει των "fueros" (κανονιστικό πλαίσιο πατροπαράδοτης νομοθεσίας, στην περίπτωση των Βάσκων), που όριζαν ότι οι αποφάσεις λαμβάνονταν αμεσοδημοκρατικά από τακτικές λαϊκές συνελεύσεις. Όπως επισημαίνει ο Τσακνάκης (2002), «Τούτη η πατροπαράδοτη βασκική νομοθεσία – ένα μεγάλο μέρος της οποίας αντικατόπτριζε τον εξελισσόμενο άγραφο κώδικα των ηθών και εθίμων τού λαού – αποτελούσε προϊόν πολυετών κοινωνικών ζυμώσεων και πολιτικών διεργασιών που βιώνονταν και αντιμετωπίζονταν μέσα από έναν συγκεκριμένο ανά περιοχή τρόπο σκέψης και αίσθησης. [...] Ο ίδιος ο δημοκρατικός χαρακτήρας του – ως γέννημα της τακτικά επαναλαμβανόμενης πολιτικής δραστηριοποίησης ενός ολόκληρου λαού – καθώς και η ισχυρή θεμελίωσή του πάνω στο ιστορικό και φυσικό γίγνεσθαι, του προσέδιδαν το αναφαίρετο κύρος του συνεχώς δοκιμαζόμενου και ακατάπαυστα ανανεούμενου κώδικα ελευθεριών και υποχρεώσεων, τον οποίο κανένας ηγεμόνας δεν είχε δικαίωμα να καταργήσει, εφόσον ποτέ δεν υπήρξε "δικός του"».

Οι δύο παραπάνω «διαφορές» των Βάσκων λειτούργησαν ως σημεία αιχμής, που οδήγησαν επανειλημμένα στην άσκηση βίας και καταπίεσης εις βάρος τους, ειδικά από το τέλος του 19ου αιώνα, με την επιχειρούμενη κατάργηση των fueros από το 1876, και την απαγόρευση δημόσιας χρήσης της γλώσσας τους από το Φρανκικό καθεστώς (1936 – 1975). Διαμορφώθηκε, έτσι, ένα συγκρουσιακό πολιτικό περιβάλλον στην περιοχή, αναγκάζοντας αφενός, τους Βάσκους να συσπειρωθούν σε αντιστασιακές, επαναστατικές, αυτονομιστικές ή και εθνικιστικές οργανώσεις και δράσεις, αφετέρου να εντατικοποιηθεί η μεταναστευτικότητά τους.

Ήδη από το 17ο αιώνα εμφανίζεται το φαινόμενο της μετοίκησής τους σε διάφορα μέρη του κόσμου, αρχικά για οικονομικούς λόγους – για παράδειγμα, ως ναυτικοί και εργάτες, στην περίοδο της ισπανικής αποικιοκρατίας – που συνεχίζεται στους επόμενους αιώνες, και για πολιτικούς λόγους επιπλέον: δυσπραγία και αστάθεια στην περίοδο των Ναπολεόντειων εκστρατειών, εξορίες στη διάρκεια των εσωτερικών συγκρούσεων (Carlist Wars I [1833 – 1839], II [1846 – 1849] & III [1872 – 1876]), του εμφυλίου πολέμου (Spanish Civil War, 1936 – 1939) και τη μετέπειτα δικτατορία του Franco (Totoricagüena, 2005). Έτσι, ανάμεσα στις σημαντικότερες εστίες της βασκικής διασποράς, σήμερα, είναι η Αργεντινή, η Χιλή, η Ουρουγουάη (και στις τρεις χώρες το ποσοστό των πολιτών βασκικής καταγωγής ανέρχεται τουλάχιστον στο 10% του συνολικού πληθυσμού), το Μεξικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο Καναδάς (Wikipedia, 2012).

Ειδικότερα, στη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, οι Βάσκοι – ανεξαρτήτως πολιτικής προέλευσης – αντιστάθηκαν στους πραξικοπηματίες, υπερασπίστηκαν σθεναρά την περιοχή τους, και συστρατεύτηκαν με το μέτωπο των δημοκρατικών δυνάμεων, στο οποίο συμμετείχαν: ο κυβερνητικός συνασπισμός Frente Popular, που αποτελούνταν από το Ισπανικό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (Partido Socialista Obrero Español), το Κομμουνιστικό Κόμμα Ισπανίας (Partido Comunista de España), το Ενωτικό Εργατικό Κόμμα Μαρξιστών (Partido Obrero de Unificación Marxista), τη Δημοκρατική Αριστερά (Izquierda Republicana) και το Κόμμα της Δημοκρατικής Ένωσης (Unión Republicana)• η Εθνική Ομοσπονδία Εργασίας (Confederación Nacional del Trabajo) και η Ομοσπονδία Αναρχικών της Ιβηρικής (Federación Anarquista Ibérica)• η Γενική Ένωση Εργατών (Unión General de Trabajadores)• η Δημοκρατική Αριστερά της Καταλονίας (Esquerra Republicana de Catalunya)• ο Στρατός των Βάσκων (Euzko Gudarostea)• και το Γαλικιακό Κόμμα (Partido Galeguista). Το δημοκρατικό μέτωπο υποστηρίχθηκε από τη Σοβιετική Ένωση, τη Γάλλια και το Μεξικό, αλλά και από εθελοντές άλλων χώρων (που ονομάστηκαν Brigadas Internacionales). Στο αντίπαλο στρατόπεδο, που επιδίωκε (και τελικά κατάφερε) την εγκαθίδρυση δικτατορικού καθεστώτος οργανώθηκαν: η Φάλαγγα (Falange Española de las Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista), που διατηρούσε συνδέσεις με το ιταλικό φασιστικό κίνημα• το φιλομοναρχικό, καθολικό και πατριωτικό κίνημα των Καρλιστών (Carlists)• το καθολικό συντηρητικό κόμμα της Ισπανικής Ομοσπονδίας Αυτόνομης Δεξιάς (Confederación Española de Derechas Autónomas)• οι μοναρχικοί Αλφονσιστές (Alfonsists)• και το σώμα του ισπανικού στρατού που δρούσε/ φρουρούσε τις αφρικανικές αποικίες (Ejército de África or Cuerpo de Ejército Marroquí), του οποίου ηγήθηκε ο Francisco Franco, από τον Ιούλιο του 1936.

Ο λαός των Βάσκων «πλήρωσε» βαρύ φόρο αίματος, και έξω από τα πεδία μάχης, για την αντι – πραξικοπηματική του στάση, αλλά και για τη γεωπολιτική σημασία της περιοχής του, κατά το γενικό βομβαρδισμό (δηλαδή, όχι σε στρατιωτικής σημασίας στόχους, αλλά σε ολόκληρη την οικοδομημένη περιοχή) της πόλης Γκερνίκα (Gernika στα βασκικά, Guernica στα καστιλιάνικα ισπανικά, τα αγγλικά και τα γαλλικά – περιπτώσεις στις οποίες προφέρεται "Γκουέρνικα"), από τη ναζιστική αεροπορία, στις 26 Απριλίου του 1937.

Εικόνα 2 - Η θέση της Γκερνίκα στο χάρτη της Ιβηρικής χερσονήσου (ανάκτηση από Google Maps, Μάιος 2012)

Η Γκερνίκα, ιδρύθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα, στις εκβολές του ποταμού Oka, βρίσκεται τριάντα τρία χιλιόμετρα από το Bilbo (Bilbao), πρωτεύουσα και κομβικό λιμάνι της αυτόνομης επαρχίας Bizkaia (Vizcaya στα καστιλιάνικα ισπανικά, Biscay στα αγγλικά, La Biscaye στα γαλλικά), με σημαντική βιομαχανική και εμπορική δραστηριότητα τους δύο προηγούμενους αιώνες. Η ευρύτερη περιοχή της Bizkaia, κατοικείται από τη Μέση Παλαιολιθική περίοδο, και ως εκ τούτου έχει ιδιαίτερη σημασία για τους αυτόχθονες κατοίκους της, που θεωρούν ότι έχουν ιστορική συνέχεια και είναι απόγονοι αυτών των πρώτων πληθυσμών. Ειδικότερα η Γκερνίκα, είχε και έχει ξεχωριστή θέση στη βασκική συνείδηση, μιας και εκεί (εκτός από την ύπαρξη σημαντικών αρχαιολογικών χώρων, όπως το σπήλαιο Santimamine και τα κατάλοιπα του οικισμού Kosnoaga), από το Μεσαίωνα και μετά, συγκεντρώνονταν οι αντιπρόσωποι από τις υπόλοιπες επαρχίες και χωριά της Bizkaia, για να συμμετέχουν σε κοινές συνέλευσεις (Batzar Nagusiak), κάτω από το διάσημο Δέντρο (βελανιδιά) της πόλης. Ακόμη και μετά την ενσωμάτωση της περιοχής στο βασίλειο της Καστίλης, συνηθιζόταν, ο εκάστοτε βασιλιάς να επισκέπτεται τη Γκερνίκα, για να δώσει όρκο (δια)τήρησης των fueros. Στη λειτουργία της πόλης, επίσης, ήταν σημαντική η Αγορά, που καθιερωμένα οργανωνόταν κάθε Δευτέρα, προσελκύοντας επισκέπτες και από τα γειτονικά χωριά (περισσότερα, στην επίσημη ιστοσελίδα του δήμου, Μάιος 2012).

Εικόνα 3 – Χάρτης της Γκερνίκα σήμερα (ανάκτηση από Google Maps, Μάιος 2012)

Λίγο μετά το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου, άρχισαν να καταφθάνουν στην πόλη πρόσφυγες από άλλες περιοχές και στρατιώτες που υποχωρούσαν από τα μέτωπα των μαχών, οδηγώντας στην εγκατάσταση πρόχειρου νοσοκομείου εντός του σχολείου της πόλης. Στις 31 Μαρτίου του 1937, τα στρατεύματα του Franco βομβάρδισαν το γειτονικό Durango. Είκοσι έξι μέρες μετά, απόγευμα Δευτέρας – ημέρα του παραδοσιακού παζαριού – η Λεγεώνα του Κόνδωρα (Legion Condor) της γερμανικής αεροπορίας Luftwaffe, σε συνεργασία με ιταλική εφορμιστική αεροπορική δύναμη, την Aviazione Legionaria – και οι δύο σχηματίστηκαν για να συνδράμουν τις πολεμικές επιχειρήσεις των ισπανικών πραξικοπηματικών δυνάμεων – βομβάρδισαν συστηματικά τη Γκερνίκα, ισοπεδώνοντάς την μέσα σε τρεις ώρες. Τα θύματα (εκτιμώνται σε τουλάχιστον διακόσιους πενήντα νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες), «χτυπήθηκαν» από τα ναζιστικά πυρά, τόσο στα καταφύγια, όσο και σε ανοιχτούς χώρους. Τρεις μέρες αργότερα, οι δυνάμεις του Franco εισήλθαν και κατέλαβαν πια την πόλη. Οι στρατιωτικές τακτικές που εφαρμόστηκαν στην περίπτωση της Γκερνίκα θεωρούνται σήμερα «το πρώτο πείραμα ολοκληρωτικού πολέμου στην ιστορία», καθώς στόχος της γενικευμένης επίθεσης ήταν ο άοπλος λαός (επίσημη ιστοσελίδα του Κέντρου Τεκμηρίωσης του Μουσείου για την Ειρήνη της Γκερνίκα, Μάιος 2012).

Εικόνα 4 - Τα ερείπια μετά το ναζιστικό βομβαρδισμό της Γκερνίκα (ανάκτηση από επίσημη ιστοσελίδα UN -Arena - about global citizenship and the United Nations - Centre for Global Education, Μάιος 2012) 

Τις επόμενες μέρες, η είδηση του βομβαρδισμού της πόλης αναμεταδόθηκε διεθνώς, από το ισπανικό ραδιόφωνο (Radio Bilbao), συνοδευομένη από μαρτυρίες, στο γαλλικό, τον αγγλικό και τον αμερικάνικό τύπο (L' Humanite, The London Times, The New York Times), παρά τις διαψεύσεις των πραξικοπηματιών (Martin, 2012). Εν τω μεταξύ, η αντιστεκόμενη ισπανική κυβέρνηση είχε ήδη αναθέσει, από τον Ιανουάριο του 1937, στον Pablo Picasso (1881 – 1973), τη δημιουργία ενός έργου, για τη συμμετοχή της στη Διεθνή Έκθεση για την Τέχνη και την Τεχνολογία στη Μοντέρνα Ζωή (Exposition Internationale des Arts et Techniques dans la Vie Moderne, International Exposition dedicated to Art and Technology in Modern Life), που θα λάμβανε χώρα στο Παρίσι, από το Μάιο μέχρι το Νοέμβριο του ίδιου έτους. O Picasso, στο άκουσμα της καταστροφής της Γκερνίκα, ξεκίνησε στις αρχές Μαΐου το ομώνυμο έργο του ("Guernica"), που σήμερα θεωρείται, κατά γενική παραδοχή, «αντιπολεμικό μνημείο» της δυτικής τέχνης.

Εικόνα 5 - Η "Guernica" (1937) του Pablo Picasso (ανάκτηση από pablopicasso.org, Μάιος 2012) 

Η "Guernica" έχει μήκος 7,8 μέτρα και ύψος 3,5 μέτρα. Σε αυτή την επιφάνεια, ο Picasso δημιουργεί μια σουρεαλιστική σκηνή, όπου επικαλύπτονται διάφορα αντικείμενα – σύμβολα, με σωματικά μέλη και μορφές ανθρώπων και ζώων, που μοιάζουν ακρωτηριασμένες, και με αδρές κινήσεις και εκφράσεις, εικονοποιούν το συναίσθημα της οδύνης (Beckraft, 2000). Ξεχωρίζει με συγκλονιστικό τρόπο, στην αριστερή πλευρά, η φιγούρα της απαρηγόρητης μάνας που ουρλιάζει, βαστάζοντας στην αγκαλιά της το νεκρό παιδί της.

Το έργο, μετά τη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού, εκτέθηκε στο Λονδίνο το 1938 και στο Μάντσεστερ το 1939, με πολιτικό σκοπό, στην υπηρεσία της προβολής και υποστήριξης των δημοκρατικών δυνάμεων που συνέχιζαν να μάχονται στην Ισπανία (Gillman, 2010). Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του San Francisco (SFMOMA), και το 1939 κατέληξε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (MoMA), όπου παρέμεινε μέχρι το 1981. Στο διάστημα αυτό, οι μοναδικές φορές που εκτέθηκε προσωρινά στην Ευρώπη ήταν, το 1953 στο Milano και το Sao Paolo, και το 1955 σε διάφορες πόλεις της Γαλλίας (Gillman, 2010). Ο Picasso – πολιτικοποιημένος καλλιτέχνης, που κατήγγειλε και σε άλλα έργα του τον πόλεμο, τη βία και την καταπίεση (Gasman, 2007, Petersen, 2010) – είχε ξεκαθαρίσει την επιθυμία του «να μην επιστρέψει το έργο στην Ισπανία, μέχρι την αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών του λαού» (Martin, 2012). Έτσι, μετά το θάνατο του Franco και τη λύση της δικτατορίας (και υπό την πίεση των μαζικών αντιδράσεων στις ΗΠΑ για τον πόλεμο του Βιετνάμ), η "Guernica" μεταφέρθηκε στο Museo Del Prado, και από το 1992 βρίσκεται πια στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου – Εθνικού Κέντρου Τέχνης (Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía, δέκατο πέμπτο διεθνώς σε δείκτες επισκεψιμότητας), της Μαδρίτης.

Να σημειωθεί, τέλος, ότι, η "Guernica" αποτελεί ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα έργα τέχνης, καθώς έχει αναπαραχθεί σε πολλά αντίγραφα που παρουσιάζονται σε διάφορα ιδρύματα, ενώ δεν είναι λίγοι οι εικαστικοί ή/ και street art καλλιτέχνες, που έχουν εμπνευστεί από αυτή, και έχουν δημιουργήσει νεότερες εκδοχές. Και οι δύο αυτές σύγχρονες διαστάσεις «χρήσης» και «κατανάλωσης» του έργου, έχουν συμβάλει στην αύξηση της αναγνωρισιμότητας της πόλης της Γκερνίκα, καθώς η παράσταση της "Guernica" έχει ταυτιστεί με την ιδέα της βασκικής πόλης.

Τα παραπάνω ιστορικά στοιχεία δείχνουν συνοπτικά τη συσσώρευση ανταγωνιστικών σημασιών και πολιτικών συμβολισμών που συνδέονται με την πόλη της Γκερνίκα, εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους η ίδρυση ενός μουσείου ειρήνης εκεί δεν είναι τυχαία, ούτε ουδέτερη επιλογή. Όπως τονίζουν οι Pauliina Raento και Cameron Watson (2000), «ο ανταγωνισμός των σημασιών σχετικά με τη Γκερνίκα υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα της ονομασίας, των μνημείων, των τελετουργιών, της αντίστασης, της καταπίεσης και της σύγκρουσης, στη δημιουργία και τη διατήρηση των εθνικών ταυτοτήτων». Αξίζει, ακόμη, να αναφερθεί, πριν προχωρήσουμε, ότι η Γκερνίκα είναι μέλος της Παγκόσμιας Ένωσης Μαρτυρικών Πόλεων (World Association of Martyr Cities) από το 1997, και έχει λάβει το Βραβείο της Unesco ως «Πόλη Ειρήνης» ("City of Peace") το 2004.

Έτσι, τον Απρίλιο του 1998, εξήντα ένα χρόνια μετά το βομβαρισμό, ιδρύεται από το Δήμο της Γκερνίκα το Μουσείο Ειρήνης (GBMF): Gernikako Bakearen Museoa Fundazioa στα βασκικά, Fundación Museo de la Paz de Gernika στα καστιλιάνικα ισπανικά, Gernika Peace Museum Foundation στα αγγλικά, ή Fondation Musée de la Paix de Guernica στα γαλλικά. Βρίσκεται στην πλατεία Los Fueros και στεγάζεται στο ανοικοδομημένο κτίριο Manuel Mr. Smith.

Εικόνα 6 - Το Μουσείο Ειρήνης της Γκερνίκα (ανάκτηση από Google Maps, Live Earth, 2012)

To GBMF είναι μέλος της Διεθνούς Συνεργασίας Ιστορικών Τόπων «Συνείδησης» (International Coalition of Sites of Conscience), ένα δίκτυο φορέων, που επιδιώκουν να λειτουργούν ως «κέντρα ενεργοποίησης της δημοκρατίας και της συμμετοχής των πολιτών (civic engagement), βοηθώντας τους να συνδέσουν την ιστορία αυτών των μνημείων με τις επιπτώσεις τους στη σύγχρονη ζωή, παρακινώντας το διάλογο γύρω από φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα, και προωθώντας τις ανθρωπιστικές και δημοκρατικές αξίες». Επίσης, είναι μέλος του Διεθνούς Δικτύου Μουσείων για την Ειρήνη (International Network of Museums for Peace), που συστάθηκε το 1992, αλλά πήρε τη μορφή Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης το 1998, και στο οποίο συμμετέχουν μουσεία που «μοιράζονται την ίδια επιθυμία να χτίσουν μια παγκόσμια κουλτούρα ειρήνης» (άλλα μέλη, ενδεικτικά, είναι τα: Apartheid Museum (South Africa), International Red Cross & Red Crescent Museum (Switzerland), Tehran Peace Museum (Iran), Kawasaki Peace Museum (Japan)). Μια χρήσιμη διαπίστωση για τα μουσεία ειρήνης γενικά, του Peter van den Dungen (1994), είναι ότι, όλα τα διάφορα μουσεία που δραστηριοποιούνται στο θέμα «μοιράζονται την άποψη ότι η θύμηση (του πολέμου, των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του Ολοκαυτώματος) δεν είναι επαρκής και ότι ο πρωταρχικός σκοπός είναι η εκπαίδευση, προκειμένου να προειδοποιεί κατά και να αποτρέπει την επανάληψη των φρικαλεοτήτων του παρελθόντος. Αυτή η πίστη στην προοπτική τέτοιων μουσείων να αλλάξουν τον κόσμο, μέσα από την αλλαγή των αντιλήψεων και των στάσεων, είναι ευρέως υποστηρίξιμη».

Δεν προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι η διακηρυσσόμενη αποστολή του GBMF είναι «να διατηρεί, να εκθέτει, να δημοσιοποιεί, να ερευνά και να εκπαιδεύει τους επισκέπτες για τις βασικές ιδέες της κουλτούρας της ειρήνης, και για την παρελθούσα και παρούσα σχέση αυτής της κουλτούρας με την ιστορία της πόλης Gernika, της επαρχίας Biskaia και της βασκικής περιφέρειας, που χρησιμοποιούνται ως τοπικές, περιφερειακές, εθνικές και διεθνείς αναφορές στην αναζήτηση της ειρήνης και της κουλτούρας» (επίσημη ιστοσελίδα GBMF, 2012). Φιλοδοξεί να είναι «ένα μέρος όπου οι επισκέπτες μπορούν να νιώσουν και να βιώσουν ένα σενάριο στο οποίο η ιστορία προκαταλαμβάνεται από τα συναισθήματα και την ενσυναίσθηση, για να καθαρίσει ο δρόμος προς τη συμφιλίωση, ένα μέρος όπου μπορούμε να σκεφτούμε ότι μπορούμε να εργαστούμε όλοι μαζί για να διαμορφώσουμε τη δική μας ειρήνη».

Η μόνιμη έκθεση του Μουσείου εκτείνεται στον πρώτο και δεύτερο όροφο, και διαρθρώνεται γύρω από τρία κεντρικά ερωτήματα, σε έξι ενότητες. Ξεκινώντας με το ερώτημα «Τι σημαίνει ειρήνη;», στις δύο πρώτες αίθουσες παρουσιάζονται σχετικές έννοιες, ορισμοί και σκέψεις πάνω στο θέμα: στην ενότητα «Μονοπάτια προς την ειρήνη» (Bakearen bideak) συνθέτονται οι διάφορες προσεγγίσεις για την ειρήνη που έχουν αναπτυχθεί κατά καιρούς, ενώ στην ενότητα «Ειρήνη στον 21ο αιώνα» (XXI. mendeko bakea) συζητιούνται οι σύγχρονες αντιλήψεις περί «θετικής» και «αρνητικής» διάστασης του όρου, καθώς και τα διαθέσιμα εργαλεία επίτευξής της.

Εικόνα 7 - Η δεύτερη ενότητα της μόνιμης έκθεσης του GBMF με τίτλο «Ειρήνη στον 21ο αιώνα» (ανάκτηση από Nacho Facello Flickr Profile, Μάιος 2012) 

Στις επόμενες δύο αίθουσες του πρώτου ορόφου, επιχειρείται να δοθούν απαντήσεις στο ερώτημα «Τι συνέβη στη Γκερνίκα, κατά την απουσία της ειρήνης;». Στην τρίτη ενότητα, που έχει τίτλο «26 Απριλίου 1938: Ήταν όλοι σαν τους Begoña» (1937ko apirilaren 26a: denak izan ziren Begoña), στήνεται μια σκηνογραφική αναπαράσταση (με ηχητικά και οπτικά εφέ) ενός δωματίου – τραπεζαρία, σε μια τυπική κατοικία της μικρής πόλης, όπως ήταν τη στιγμή του βομβαρδισμού. Στην τέταρτη ενότητα «Η πόλη μας μιλάει» (Hiria mintzo) παρουσιάζεται η ιστορία της πόλης, οι απαρχές του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, το χρονικό και οι λεπτομέρειες του βομβαρδισμού από τους Ναζί, και η καταπίεση προς το βασκικό πληθυσμό στη διάρκεια της δικτατορίας. Στο τέλος της περιήγησης στον πρώτο όροφο προβάλλεται η βραβευμένη από το AVICOM δεκάλεπτη ταινία «In Memorial» ("Ikus-entzunezkoa"), σχετικά με την καταστροφή, αλλά και τη συμφιλίωση σε άλλες περιπτώσεις συγκρούσεων της σύγχρονης εποχής.

Εικόνα 8 - Από την τρίτη ενότητα της μόνιμης έκθεσης, όπου αναπαριστάται η εμπειρία του βομβαρδισμού (ανάκτηση από Nacho Facello Flickr Profile, Μάιος 2012) 

Στο δεύτερο όροφο τίθεται το ερώτημα «Τι ισχύει για την ειρήνη στον κόσμο σήμερα;». Στην πέμπτη ενότητα, «Τρεις εκφράσεις» (Hiru begiradak), με τη βοήθεια ενός αντίγραφου της "Guernica" του Picasso, εξετάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα στη σημερινή κατάσταση. Ενώ, στην έκτη ενότητα, «Το δάσος» (Basoa), ξεδιπλώνεται το ζήτημα των συγκρούσεων στη βασκική περιφέρεια, οι, εμφανείς και μη, επιδράσεις της βίας, και οι προσπάθειες εξομάλυνσης της κατάστασης. Η μόνιμη έκθεση κλείνει με τη ρήση του Mahatma Gandhi «Δεν υπάρχει δρόμος προς την ειρήνη, η ειρήνη είναι ο δρόμος».

Οι διάφορες περιοδικές εκθέσεις στον ημιυπόγειο όροφο του Μουσείου εστιάζουν σε ντοκουμέντα σχετικά με τη βία στη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου (π.χ. η τρέχουσα έκθεση, σε συνεργασία με το Museo de Historia de Catalunya, που θα διαρκέσει μέχρι τα μέσα του Σεπτεμβρίου 2012, με τίτλο «Λεγεωνάριοι: οι Ιταλοί του Μουσολίνι στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο (1936 – 1937)»)• στην προσφυγιά ως σύγχρονο πρόβλημα παγκόσμιας εμβέλειας (π.χ. «Νεαροί πρόσφυγες: Παλεύοντας να βγουν από την εξορία», το 2000)• αλλά και στην ανάδειξη και υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με τη βοήθεια της τέχνης. Δύο τέτοιες περιπτώσεις που αξίζουν ειδικής μνείας είναι η περιοδική έκθεση που οργανώθηκε το 2007, με τίτλο «Ίχνη για την Ειρήνη», με κεντρικό έκθεμα ένα project τέχνης, στο πλαίσιο του οποίου τα αποτυπώματα διαφόρων ιστορικών προσωπικοτήτων μεταλλάσσονταν σε μια «υπογραφή» για παγκόσμια ειρήνη, καθώς και η έκθεση με τίτλο «ΣΤΟΠ: Επιβιώνοντας στα Παλαιστινιακά Κατεχόμενα Εδάφη» (S.T.O.P.: Surviving in the Palestinian Occupied Territories), που οργανώθηκε το 2009, και παρουσίαζε το εκφοβιστικό και καταπιεστικό καθεστώς υπό το οποίο ζουν οι Παλαιστίνιοι, παίρνοντας σαφή θέση υποστήριξής τους.

Εικόνα 9 - Από την τρέχουσα περιοδική έκθεση «Λεγεωνάριοι: οι Ιταλοί του Μουσολίνι στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο (1936 – 1937)» (ανάκτηση από GBMF website, Μάιος 2012) 

Λοξοδρόμησα εσκεμμένα σε αυτό το αφιέρωμα, από το βασικό θέμα της στήλης των «Άμπαλονς», όχι μόνο εξαιτίας της επικαιρότητας, αλλά κυρίως για να θέσω μερικούς γενικότερους προβληματισμούς: Οι εναλλακτικοί ιδεολογικοί χειρισμοί του θέματος της βίας από τα μουσεία (άλλοτε, πανηγυρίζεται, όπως στην περίπτωση παρουσίασης ηρωικών πράξεων στο όνομα του «έθνους», άλλοτε καταγγέλλεται, όπως στις περιπτώσεις των μουσείων ειρήνης, ή εκείνων για το Ολοκαύτωμα), βοηθούν ή κάνουν πιο συγκεχυμένο το τοπίο των ιδεών και των αξιών μας; Μήπως, και τα μουσεία που ασχολούνται με την πολιτισμική διαφορά, θα έπρεπε να ακολουθήσουν ένα διαφορετικό δρόμο, μακριά από την προσπάθεια αφομοίωσης του «άλλου», προς το παράδειγμα της ισότιμης συνύπαρξής των κουλτούρων; Και τέλος, με αφορμή την ιστορία των εξόριστων της βασκικής διασποράς, ας αναλογιστούμε, γνωρίζουμε τι πραγματικά αφήνουν πίσω τους όσοι μεταναστεύουν;... Κλείνω με μια χαρακτηριστική φωτογραφία για το πώς μπορεί να ενσαρκωθεί απλά και ουσιαστικά η αλληλεγγύη σε ένα μουσείο.

Εικόνα 10 – Αναρτημένο πανό στην είσοδο του Μουσείου, τον Ιούνιο του 2011, με μήνυμα συμπαράστασης στους κατοίκους της Γάζας (ανάκτηση από GBMF Facebook Profile, Μάιος 2012)

• Επισκεφθείτε την επίσημη ιστοσελίδα του GBMF
• Περιηγηθείτε εικονικά στο GPM
• Συνδεθείτε με το Facebook Profile του GBMF
• Συνδεθείτε με το Flickr Profile του GBMF
• Συνδεθείτε με το Youtube κανάλι του GBMF
• Συζητήστε στο blog του GBMF
• Μάθετε περισσότερα για το δήμο της Γκερνίκα
• Μάθετε περισσότερα για το βομβαρδισμό της Γκερνίκα
• Επισκεφθείτε την επίσημη ιστοσελίδα του International Network of Museums for Peace (INMP)
• Δείτε στο χάρτη τα μέλη (peace museums) του INMP
• Επισκεφθείτε την επίσημη ιστοσελίδα του International Coalition of Sites of Conscience
• Εξερευνήστε το έργο "Guernica" του Pablo Picasso

• "Basque Diaspora", article on the free encyclopedia Wikipedia (Τελευταία προσπέλαση 25/05/2012)
• Beckraft M., 2000, Picasso's Guernica: Images within Images, Rivertown Fine Books, Iowa, USA, 3rd ed (digital)
• Documentation Center on the Bombing of Gernika (CDBG), Gernika Peace Museum Foundation website (Τελευταία προσπέλαση 25/05/2012)
• Gasman L., 2007, War and the Cosmos in Picasso's Texts, 1936-1940, iUniverse, Bloomington, Indiana, USA
• Gernika – Lumo City Council website (Τελευταία προσπέλαση 25/05/2012)
• Gernika Peace Museum Foundation website (Τελευταία προσπέλαση 25/05/2012)
• Gillman D., 2010, The Idea of Cultural Heritage, Cambridge University Press, Cambridge, UK
• Martin R., 2012, Picasso's War, Hol Art Books, Tucson, Arizona, USA
• Petersen Z., 2010, Picasso: Peace and Freedom, Third Text, Vol. 24, no. 6, Routledge, London, UK, pp. 749 – 754
• Raenton P. & Watson C., 2000, "Gernika, Guernica, Guernica? Contested meanings of a Basque place", Political Geography, vol. 19, Elsevier Science Ltd., Amsterdam, Netherlands, pp. 707 – 736
• Simonis D., 2009, Spain, Lonely Planet, Melbourne, Australia, pp. 480 – 481
• Steves R. & Smith S., 2010, Rick Steve's France 2011 with Map, Avalon Travel, New York, USA, p. 534
• Totoricagüena G. P., 2005, Basque Diaspora: Migration And Transnational Identity, University of Nevada Press, Nevada, USA
• Van den Dungen P., 1994, "Peace museums: Recent Developments", Medicine & War, vol. 10, no. 3, Routledge, London, UK, pp. 218 – 229
• Τσακνάκης Α., 2002, Βασκωνία, Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη

• Εικόνα 1
• Εικόνα 2
• Εικόνα 3
• Εικόνα 4
• Εικόνα 5
• Εικόνα 6
• Εικόνα 7
• Εικόνα 8
• Εικόνα 9
• Εικόνα 10