Ο Άγιος Ιερώνυμος σε ώρα μελέτηςΒοήθησε πρώτα τον πατέρα του στην τέχνη του χρυσοχόου και σε ηλικία δεκαέξι ετών εργάστηκε στο εργαστήρι του Μίχαελ Βόλγκεμουτ, όπου διδάχτηκε πολλές τέχνες. Ασχολήθηκε με τη σχεδίαση ξυλογραφιών. Το εξώφυλλο «Ο Άγιος Ιερώνυμος σε ώρα μελέτης», φτιάχτηκε για μια συλλογή γραπτών του αγίου Ιερώνυμου, που δημοσιεύτηκαν στη Βασιλεία το 1492. Η πλάκα κόπηκε από κάποιον επαγγελματία ξυλογράφο και αργότερα ο Ντύρερ έκανε το μεγαλύτερο μέρος της χάραξης μόνος του. Μια αυτοπροσωπογραφία του στην Αλμπερτίνα της Βιέννης, με ασημένιο μολύβι σε λευκό χαρτί, εκτελεσμένη σε ηλικία δεκατριών χρονών (1484), όταν ο Ντύρερ μάθαινε τη χρυσοχοϊκή κοντά στον πατέρα του, αποκαλύπτει την πρόωρη μεγαλοφυΐα του. Τη χαρακτική σε ξύλο και σε χαλκό, την υδατογραφία και την ελαιογραφία.

Η εποχή αυτή ήταν πολύ χρήσιμη για την διαμόρφωσή του, επειδή του επέτρεψε να μελετήσει έργα συγχρόνων Γερμανών ζωγράφων, όπως του Μάρτιν Σονγκάουερ. Εκεί έκανε μια σειρά ξυλογραφίες για βιβλία και μετά συνέχισε το ταξίδι του. Πέρασε τις Άλπεις και έφτασε στη βόρεια Ιταλία. Σε όλο το ταξίδι παρακολουθούσε με ενδιαφέρον τον κόσμο γύρω του, αποτύπωσε σε ακουαρέλες γραφικά τοπία των Άλπεων και μελέτησε τα έργα του Μαντένια. Όταν γύρισε στη Νυρεμβέργη για να παντρευτεί και να ανοίξει δικό του εργαστήρι, είχε αποκτήσει όλες τις τεχνικές γνώσεις που θα μπορούσε να διδαχτεί. Ήταν γεμάτος από την έντονη συγκίνηση και τη φαντασία του πραγματικά μεγάλου καλλιτέχνη. Το 1484 – 1490, πριν φύγει για το πρώτο μορφωτικό του ταξίδι, ζωγράφισε το εξαίρετο πορτραίτο του πατέρα του, με έντονο χαρακτηρισμό. Στα νεανικά του έργα ανήκει το χαριτωμένο σχέδιο με πένα «Οι δύο εραστές».

Η πλάκα από Ο Άγιος Ιερώνυμος σε ώρα μελέτης

Άποψη της κοιλάδας του Άρκο, 1495Το 1493, φιλοτεχνεί την πρώτη του «Αυτοπροσωπογραφία» με λάδι, αφιερωμένη στη μνηστή του, όπως δείχνει το συμβολικό μοσχάγκαθο στο δεξί χέρι. Η επιθυμία να ευρύνει τις γνώσεις του τον οδήγησε πρώτα στο Κολμάρ και το 1494 στην Ιταλία. Η ακουαρέλα «Άποψη της κοιλάδας του Άρκο», 1495, κοντά στη λίμνη Γκάρντα, έγινε όταν επέστρεψε ο Ντύρερ από την Ιταλία το 1495. Η αυστηρή ακρίβεια στην απόδοση κάθε μεμονωμένου τμήματος, έχει θυσιαστεί στην αρμονική ενότητα της όλης σκηνής. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους παντρεύτηκε την Άγκνες Φρέυ, στην οποία είχε αφιερώσει έναν από τους πρώτους πίνακές του, τον «Νέο με το άνθος». Στην Ιταλία ίσως επισκέφθηκε την Πάντοβα, αλλά παρέμεινε για μεγάλο διάστημα στη Βενετία, όπου συνδέθηκε φιλικά με τους Μπελλίνι και τον κύκλο τους.

Το πιο ενδιαφέρον έργο της αναμνήσεως του από τη ζωγραφική του Τζοβάννι Μπελλίνι, έγινε μετά την επιστροφή του στη Γερμανία. Είναι η «Παναγία με το Θείο Βρέφος». Στις πρώτες μελέτες του, της προοπτικής και των αναλογιών, τον βοήθησε και ο Γιάκοπο ντε Μπάρμπαρι. Στην περίοδο της Βενετίας ανήκουν πολλά σχέδια με μυθολογικό θέμα, εμπνευσμένα από το περιβάλλον της Ιταλίας όπως «Η αρπαγή της Ευρώπης», «Ο θάνατος του Ορφέως», «Η Βακχεία», «Η μάχη των Τριτώνων», εμπνευσμένα από τον Αντρέα Μαντένια. Ο Ντύρερ πλησίασε την κλασική μυθολογία μέσα από την ποιοτική και εικαστική ερμηνεία της ιταλικής τέχνης του 15ου αιώνα και την απέδωσε με εκφραστική βιαιότητα και πλαστική δύναμη.

Το άνοιγμα της έκτης σφραγίδαςΗ τεχνική που εξασφάλισε στον Ντύρερ τη φήμη ήταν η ξυλογραφία. Την πρώτη έκδοση των δεκαπέντε ξυλογραφιών της «Αποκαλύψεως», 1498, ακολούθησε μία δεύτερη το 1511. Ο καλλιτέχνης συνέθεσε το έργο του μέσα στο κλίμα του μυστικισμού και της μεταρρυθμιστικής τάσεως που κατέκλυζε τη Γερμανία στο τέλος του αιώνα και μολονότι το καλλιτεχνικό επίπεδο των ξυλογραφιών δεν είναι πάντοτε το ίδιο, ορισμένες σκηνές όπως, «Οι τέσσερις ιππότες της Αποκαλύψεως», «Η πάλη του Αρχάγγελου Μιχαήλ με τον δράκοντα», «Το άνοιγμα της έκτης σφραγίδας», είναι πάρα πολύ γνωστές. Στις αφηγήσεις τρομερών και θαυμαστών σκηνών, οι μορφές είναι χαραγμένες με εξαιρετικό δυναμισμό. Οι ταραγμένες εικόνες και η ισχυρή γραμμή σχεδόν τρομάζουν τον παρατηρητή. Παρόμοια χαρακτηριστικά παρουσιάζουν και οι πρώτες ξυλογραφίες των «Μεγάλων Παθών» που άρχισαν το 1499. Το έργο τελείωσε αργότερα, ύστερα από ένα δεύτερο ταξίδι στην Ιταλία και παρουσιάζει μια πιο ήρεμη και ώριμη τεχνοτροπία, όπως και οι ξυλογραφίες του «Βίου της Παναγίας» και των «Μικρών Παθών».

Ο πατέρας του καλλιτέχνη, 1490«Ο Πατέρας του καλλιτέχνη», 1490, έργο νεανικό, εκτελεσμένο σε ηλικία 19 ετών, το πορτραίτο δείχνει ότι ο Ντύρερ είχε διαμορφώσει ένα στυλ και κατείχε μια αλάθητη εικονογραφική γλώσσα. Οι εικόνες του συνδέονται με τη ζωή, την ιστορία και τις τάσεις και φιλοδοξίες των προσώπων του. Πίσω από το ευαίσθητο γραμμικό σχέδιο μπορούμε να διαβάσουμε αυτή την επιθυμία του καλλιτέχνη να δώσει τον χαρακτήρα, την σταθερότητα και τη δύναμη θελήσεως, καθώς και τον λεπτό διανοητικισμό του πατέρα του.

Αυτοπροσωπογραφία, 1493Η κόμμωση, η επιγραφή και κυρίως η πολύτιμη λεπτομέρεια, το μοσχάγκαθο που κρατά στο δεξί του χέρι ο εικοσάχρονος Ντύρερ, είναι απόδειξη αγάπης και συμβολίζει την αισθησιακή φινέτσα και την ηρεμία που δίνουν στο έργο του «Αυτοπροσωπογραφία», 1493, ένα χαρακτήρα τελείως διαφορετικό. Το λουλούδι Eryngium amethysticum (μοσχάγκαθο), συμβολίζει την ανδρική πίστη και την τύχη στον έρωτα. Μια γαλήνη απαλαίνει το οστεώδες πρόσωπο και τα επιτακτικά χαρακτηριστικά. Τα μαλλιά πέφτουν ακατάστατα και μόνο μια υποψία από ξανθό χνούδι δηλώνει το ελαφρό γένι. Οι λεπτομέρειες της περιβολής φανερώνουν την ξενική προέλευση κάποιας επιτηδευμένης κομψότητας. Από το νεανικό αυτό πορτραίτο αναδίδεται μια εξαιρετική θεληματικότητα και αυτογνωσία. Σωστή τοποθέτηση κορμού που στρέφεται ελαφρά προς το σκοτεινό φόντο, λογική μιας συνθέσεως με φανερή φυσικότητα, πρωτοτυπία ενός τρόπου εκφράσεως που έχει απελευθερωθεί από τις ιταλικές και γερμανικές επιδράσεις. Τα χέρια και ιδίως το δεξί, είναι η πιο γοητευτική λεπτομέρεια. Νομίζεις ότι θα ανοίξουν, με μια αργή κίνηση, σαν ένα λουλούδι λίγο πριν ανθίσει. Η προσωπογραφία φέρει την επιγραφή «Myn sach dy gat als es oben schtat». Είναι γραμμένη στη διάλεκτο του Στρασβούργου και σημαίνει «Η ζωή μου καθορίζεται από πάνω».

Η Παρθένος και το Θείο Βρέφος, 1495-1496«Η Παρθένος και το Θείο Βρέφος», 1495-1496, αντιπροσωπεύει την πιο φανερή τιμή του γερμανού καλλιτέχνη προς την τέχνη του Μπελλίνι. Αυτό φαίνεται στην τοποθέτηση του συμπλέγματος, στις σχέσεις του με το φόντο, στην ανάπτυξη του τοπίου, αλλά και στα χαρακτηριστικά των δύο προσώπων, δηλαδή στο ελαφρό χέρι της Μαρίας και στη μορφή της. Το Βρέφος μοιάζει σαν Φαύνο και οι πινελιές είναι τραχιές και συνεχείς. Ελάχιστα σημεία της ζωγραφισμένης επιφάνειας αποκτούν μια ιδιαίτερη αφηγηματική δύναμη, από τις παράλληλες πινελιές που διαγράφουν το τοπίο, ως την ελικοειδή κατασκευή των θυρεών και τη λυγεράδα ή την ακαμψία στις δίπλες του μαξιλαριού. Στα δύο πρόσωπα αποδίδονται λεπτοί και φωτεινοί τόνοι.

Η μάχη του Αρχάγγελου Μιχαήλ εναντίον του δράκοντα, 1498Ένα από τα σημαντικά έργα του ήταν μια σειρά ξυλογραφίες που αποτελούσαν εικονογράφηση «Η μάχη του Αρχάγγελου Μιχαήλ εναντίον του δράκοντα» το 1498. Τα τρομερά οράματα και η φρίκη της Ημέρα της Κρίσεως, τα σημάδια και τα προμηνύματά της δεν είχαν αποδοθεί ποτέ με τόση ένταση και δύναμη. Τη φαντασία του Ντύρερ και το ενδιαφέρον του κοινού το φλόγιζε η γενική δυσαρέσκεια για τους θεσμούς της Εκκλησίας, που είχε απλωθεί στη Γερμανία κατά το τέλος του Μεσαίωνα και οδήγησε τελικά στη Μεταρρύθμιση του Λουθήρου. Πολλοί πίστευαν πως αυτές οι προφητείες θα έβγαιναν αληθινές κατά τη διάρκεια της δικής τους ζωής. Το έργο αναπαριστά το εδάφιο ΙΒ' 7-8 της Αποκάλυψης : «κι έγινε πόλεμος στον ουρανό. Ο Μιχαήλ και οι άγγελοί του πολέμησαν εναντίον του δράκοντα. Και ο δράκοντας επολέμησε και οι άγγελοί του και δεν νίκησαν. Ούτε βρέθηκε πια τόπος για αυτούς στον ουρανό». Για να αποδώσει τη φοβερή αυτή στιγμή, ο Ντύρερ απέρριψε όλα τα παραδοσιακά σχήματα που είχαν χρησιμοποιηθεί για να παραστήσουν με κομψότητα και άνεση την πάλη ενός ήρωα με έναν θανάσιμο εχθρό. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ δεν παίρνει θεαματικές πόζες, είναι αφοσιωμένος σε αυτό που κάνει. Χρησιμοποιεί και τα δύο του χέρια σε μια υπεράνθρωπη προσπάθεια να βυθίσει τη φοβερή ρομφαία του στο λαιμό του δράκοντα. Η γεμάτη δύναμη χειρονομία αποτελεί το κέντρο της εικόνας. Γύρω του, οι στρατιές των αγγέλων πολεμούν με ξίφη και με βέλη ενάντια στα φρικτά τέρατα, που η τρομαχτική όψη τους είναι αδύνατο να περιγραφεί. Κάτω από αυτό το επουράνιο πεδίο της μάχης, απλώνεται ένα τοπίο ατάραχο και γαλήνιο.

Πορτραίτο του Όσβαλντ Κρελ, έμπορου του Λίννταου, 1499Ένα από τα ωραιότερα πορτραίτα του Ντύρερ την περίοδο 1497 – 1500 είναι το «Πορτραίτο του Όσβαλντ Κρελ, έμπορου του Λίννταου», 1499. Η μορφή ξεκόβει από το φόντο με πλαστικότητα και στρέφεται ανεπαίσθητα προς τα δεξιά, ενώ τα ζωηρά μάτια κοιτάζουν προς τα αριστερά. Η όλη σύνθεση φαίνεται να αποτελείται από στρώματα διαφορετικών υλικών, από τις διαδοχικές χρωματικές επιφάνειες. Τα χρώματα ξεκινούν από το κόκκινο του παραπετάσματος και τη μπρούτζινη σάρκα και καταλήγουν στους σκοτεινούς τόνους της περιβολής, που μόλις διακόπτονται από το λευκό πουκάμισο και το ανάλαφρο, φωτεινό καφέ χρώμα της γούνας. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου και τα σταθερά περιγράμματα της μορφής έχουν εξαιρετική γραμμική απόδοση. Η έντονη φυσική παρουσία που αποδίδεται με τη ρωμαλέα πλαστική και χρωματική δομή, συμπίπτει με τη ζωηρή πνευματική εγρήγορση που εκφράζεται από τη γραμμική κατασκευή. Το τοπίο που διακρίνεται αριστερά, είναι εξαιρετικά γραμμικό και διατεταγμένο σε μια διαδοχή χρωμάτων που αντιστοιχούν με τα χρώματα της μορφής. Η προσωπογραφία εκφράζει μια δυνατή θεληματικότητα, τονίζει το επιθετικό πνεύμα του μοντέλου.

Θρήνος πάνω από το Νεκρό Χριστό, 1500-1503Στο έργο του «Θρήνος πάνω από το Νεκρό Χριστό», 1500-1503, ο καλλιτέχνης έχει αποφύγει μια κεντρομόλο σύνθεση για να επιτύχει μεγαλύτερο πλάτος, πάθος και δραματική κίνηση. Απέφυγε την απομόνωση της μορφής της Παρθένου, και τοποθέτησε όλη την ομάδα των προσώπων σε μια πειθαρχημένη πυραμίδα, που κορυφώνεται στη μορφή του Αγίου Ιωάννου. Οι εκφραστικές κινήσεις και στάσεις των προσώπων έχουν γίνει τελετουργικές και μόνο μια γριά γυναίκα, στο βάθος, αφήνει την απόγνωσή της να εκδηλωθεί με μια δραματική ύψωση των χεριών. Η μορφή της Παναγίας κατέχει το κέντρο του ομίλου, τρυφερά περιστοιχισμένη από φίλους, καθώς συστρέφει τα χέρια της, γεμάτη αδυναμία και αυτοεγκατάλειψη. Το αίσθημα μιας σκληρής μοναξιάς, έχει αντικατασταθεί από την έκφραση ενός έντονου συναισθήματος, που διαλύεται σε μια σύνθεση χορωδιακή.

Βιβλιογραφία:

- E.H. Gombrich, 1998, «Το χρονικό της Τέχνης», Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Τόμος 12ος, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
- Τα Μεγάλα Μουσεία του Κόσμου, (Εθνική Πινακοθήκη-Ουάσιγκτων), (Λούβρο-Παρίσι), (Πινακοθήκη Ουφίτσι-Φλωρεντία), (Παλαιά Πινακοθήκη-Μόναχο), 1970, Εκδόσεις Φυτράκη-Αθήναι
- Ανακαλύπτω την Τέχνη, Αναγέννηση, Alison Cole, 1994, Δεληθανάσης-Ερευνητές ΕΠΕ
- Ιστοσελίδα της Wikipedia