Η λέξη «αφηρημένη» χρησιμοποιείται συχνά με σχετική έννοια, αφού η ζωγραφική είναι εκ των πραγμάτων λιγότερο ή περισσότερο αφηρημένη στην αντιμετώπιση των θεμάτων της. Η αρχική πηγή ενός αφηρημένου πίνακα μπορεί να είναι ορατή ή αποκρυπτογραφήσιμη (όπως στους κυβιστικούς πίνακες). Μπορεί όμως να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά απλοποιημένα ή γεωμετρικά σχήματα χωρίς καμία άμεση αναφορά στην εξωτερική πραγματικότητα, όπως στην τέχνη του Μοντριάν. Σε ένα τρίτο είδος αφαίρεσης (πχ. πίνακες του Τζάκσον Πόλοκ) η εξέλιξη του πίνακα υποδηλώνεται από τις πινελιές, το χρώμα και την υφή του χρησιμοποιημένου υλικού.
Πίσω από κάθε είδους αφηρημένη τέχνη κρύβεται η ιδέα ότι οι φόρμες και το χρώμα αρκούν για να συγκινήσουν το θεατή και κάποιοι βλέπουν την αφηρημένη τέχνη σαν πρότυπο της ιδεώδους αρμονίας ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον του. Ένα μεγάλο μέρος της ζωγραφικής του 20ου αιώνα έχει προσπαθήσει μιμούμενο κατά κάποιο τρόπο τη μουσική να αποβάλλει κάθε αναπαραστασιακή πρόθεση. Πηγές έμπνευσης και προηγούμενο για το εγχείρημα αυτό έχουν θεωρηθεί τα διακοσμητικά μοτίβα των κεραμικών, των παλιών χειρογράφων και των εφαρμοσμένων τεχνών, η ισλαμική τέχνη, η γλυπτική των πρωτόγονων και των διάφορων φυλών της Αφρικής και τέλος τα μη ρεαλιστικά στοιχεία στην παλιότερη ευρωπαϊκή ζωγραφική (πχ. το απλοποιημένο αρχιτεκτονικό φόντο σε ορισμένους πίνακες του Φρα Αντζέλικο).
Ο πρώτος μη εικονιστικός πίνακας έγινε το 1910 από τον Καντίνσκυ, αν και οπωσδήποτε είχαν προηγηθεί καλλιτέχνες, όπως ο Μορώ και άλλοι, στα έργα των οποίων είχε γίνει ουσιαστικά αόρατο το θέμα. Η συναισθηματική φόρτιση του χρώματος ήταν εξάλλου και μια από τις βασικότερες κινητήριες δυνάμεις του Γερμανικού Εξπρεσιονισμού και γενικά του Εξπρεσιονισμού, που υποστήριζε ότι το σημαντικό πράγμα στην τέχνη δεν ήταν η μίμηση της φύσης, αλλά η έκφραση των συναισθημάτων μέσα από την επιλογή χρωμάτων και γραμμών. Την εμφάνιση του κυβισμού ακολούθησαν μια σειρά από παράγωγά του ή παράλληλά του κινήματα όπως ο Φουτουρισμός στην Ιταλία, ο Βορτισισμός στη Βρετανία, το Ντε Στιλ στην Ολλανδία και διάφορες σχολές Αφαίρεσης στη Ρωσία, που ξεκινούσαν από το Ραγιονισμό του Λαριόνωφ και της Γκοντσάροβα κι έφταναν ως τον Κονστρουκτιβισμό και την αυστηρά γεωμετρική Αφηρημένη Τέχνη του Μάλεβιτς (Σουπρεματισμός).
Στη μεταπολεμική αφηρημένη τέχνη το κύριο χαρακτηριστικό είναι οι άμορφες συνθέσεις και οι νεωτερισμοί στην τεχνική, όπως αυτά εκφράστηκαν μέσα από το κίνημα του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού. Τέλος, η γλυπτική του 20ου αιώνα είναι σε μεγάλο βαθμό μια αφηρημένη γλυπτική (Αρπ, Μπρανκούζι, Κάλντερ, Μουρ, κ.ά.).
Και πόσα θα μπορούσε να γράψει κανείς για τα σύγχρονα έργα αφηρημένης τέχνης που κατακλύζουν το περιβάλλον μας, φιλοτεχνημένα από νέους και μη καλλιτέχνες...
Βιβλιογραφία:
Λεξικό εικαστικών τεχνών, Χέρμπερ Ρηντ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΥΠΟΔΟΜΗ
Ιστορία της Τέχνης, Hugh Honour / John Fleming, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΥΠΟΔΟΜΗ
Το χρονικό της Τέχνης, Ε.Η.Gombrich, ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ
Ιστοσελίδα της Wikipedia και άλλα sites για καλλιτέχνες
Έργα μελών του ΑrtSpot (Ανδριανή Αμπάβη, Κατερίνα Ρουμπέκα, Νάνσυ Μπαλούτογλου)
