Η λέξη Graffiti, εμφανίστηκε ως όρος στα μέσα του 19ου αιώνα και προέρχεται από την ιταλική λέξη "graffiato" (γρατζουνισμένος). Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά απο αρχαιολόγους όπως ο Raffaele Garucci κατά την ανακάλυψη των επιγραφών και των φιγούρων στα ερείπια των κατακόμβων της Ρώμης και της Πομπιϊας, προσπαθώντας έτσι να ξεχωρίσει το φαινόμενο αυτό από τα υπόλοιπα είδη Τέχνης.

Το 1933 ο Γάλλος φωτογράφος Brassai γράφει σε ένα δοκίμιο του για την Graffiti: "The Bastard art of ill-famed streets" ( H μπάσταρδη Τέχνη των αρρωστημένων-διάσημων δρόμων)! Το Graffiti συνδέεται σε αρκετές περιπτώσεις με τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της περιόδου. Ένα καλό παράδειγμα θα μπορούσε να είναι αυτό στην δεκαετία του 1960 κατά την διάρκεια της ?επανάστασης? των μαθητών στην Αμερική που με το σλόγκαν "Τhe Wall Will have their Say", οι τοίχοι των σχολίων της χώρας γέμισαν με ποίηση και πολιτικά μηνύματα. Την δεκαετία του 1970 πλέον το graffiti είχε αποκτήσει νέες τεχνικές και είχε κατακλύσει το μετρό της Νέας Υόρκης.

Το "tagging"(υπογραφή) εξαπλώνεται ταχύτατα με την έντονη επιρροή της Hip Hop κουλτούρας και οι μαρκαδόροι αντικαθιστώνται από τα αποδοτικότερα spray παίζοντας με όγκους και χρώματα και δημιουργώντας την ψευδαίσθηση του βάθους. Οι όροι "Bombing" και "piecing" εισάγονται αυτήν την περίοδο με το μεν πρώτο να δίνει βαρύτητα στην ποσότητα των Tag στον ίδιο χώρο και το δεύτερο στην ποιότητα τους. Τότε ακριβώς ήταν που επίσημα απαγορεύτηκε το graffiti και βέβαια οι πόλεις έγιναν σχεδόν αυτόματα πεδίο μάχης ανάμεσα στους ατίθασους "νεαρούς επαναστάτες" και τις αρχές.

Το 1972, ο φοιτητής κοινωνιολογίας Hugo Martinez, ιδρύει την United Graffiti Association, σε ?ια προσπάθεια να αναγνωριστεί το graffiti ως ?ορφή τέχνης αλλά παρόλο που η οργάνωση έκανε απόπειρες να εκθέσει σε γκαλερί, ο καλλιτεχνικός κόσμος έμεινε αδιάφορος. Μερικά χρόνια αργότερα παρόλα αυτά κάποιες gallery της Νέας Υόρκης αποφάσισαν να εκθέσουν έργα και μερικοί συλλέκτες και μουσεία αγόρασαν έναν πολύ μικρό αριθμό. Αυτή ακριβώς η περίοδος δημιούργησε έναν έντονο προβληματισμό που κρατάει μέχρι και σήμερα. Μπορεί να εκτεθεί η Graffiti σε αίθουσες Τέχνης; Μήπως αντι να αναγνωριστεί ως μορφή Τέχνης έχουμε την πλήρη ισοπέδωση του βασικότερου χαρακτηριστικού της; Αυτό της απόλυτης ελευθερίας και έκθεσης σε δημόσιους χώρους;

Στη δεκαετία του 1980 το graffiti εξελίσσεται, ?ε τη χρήση πολύχρω?ων γραμμάτων, την απεικόνιση φανταστικών προσώπων ή χαρακτήρων από κόμικς, όπως και φανταστικών τοπίων, με την υιοθέτηση διαφορετικού στυλ από τον κάθε δημιουργό, δηλώνοντας έτσι μια πολιτιστική και καλλιτεχνική φιλοδοξία. Αυτή την περίοδο έκαναν την εμφάνισή τους στην αγορά ανεξάρτητα περιοδικά για το graffiti, όπως και ταινίες/ντοκιμαντέρ που το παρουσίασαν στο ευρύτερο κοινό.

Πολλοί νεαροί καλλιτέχνες, όπως ο James de la Vega, βλέποντας την πόλη ως μια απέραντη γκαλερί, όπου θα μπορούσαν να εκτεθούν έργα τους σε ευρύ κοινό, χωρίς να χρειάζεται να τους αποδεχτεί πρώτα το καλλιτεχνικό κατεστημένο, άρχισαν να ασχολούνται ενεργά με το graffiti.

Έτσι, δημιουργήθηκε η street art, ονομασία που εμφανίστηκε σύμφωναμε τον Cedar Lewisohn, στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και καθιερώθηκε το 1985,στο ομότιτλο βιβλίο του Allan Schwartzman, σύμφωναμε τον οποίο, οι street artists (ή αλλιώς urban artists, guerilla artists, graffiti artists) είναι αυτοί που έχουν ακαδημαϊκή καλλιτεχνική εκπαίδευση κι επιλέγουν να εξασκούν την τέχνη τους στο δρόμο.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μερικοί street artists άρχισαν να πειραματίζονταιμε άλλες τεχνικές, εκτός του σπρέι. Ένα καλό παράδειγμα είναι ο Shepard Fairey, τότε φοιτητής γραφιστικής στο Rhode Island School of Design που δημιούργησε τη μεγαλύτερη street art καμπάνια με τα stickers που έφτιαχνε.

Τις τελευταίες 2 δεκαετίες οι δημιουργοί και τα παραδείγματα έχουν γίνει χιλιάδες ενώ χρησιμοποιούν τις κλασσικές τεχνικές ή επινοούν ακόμα και νέες για να επικοινωνήσουν μαζικά με το κοινό. Ένας καλλιτέχνης που εχει γράψει την δική του ιστορία ειναι ο Banksy και η αναγνωριση του απο την παγκόσμια καλλιτεχνική κοινότητα πλέον δεδομένη αφού είναι ένας απο τους κορυφαίους εκπρόσωπους της Street Art σήμερα.

Street Art VS Graffiti

Η street art δεν έχει όρια, περιλαμβάνει διάφορες τεχνικές, όπως τοWheat Pasting (δημιουργία έργων σε χαρτί και επικόλλησή του σε μια άλλη επιφάνεια), το Stickering (δημιουργία sticker και επικόλλησή του σε δημόσιο χώρο), το Stenciling (ψεκασμός με σπρέι μέσω χαρτονιών-οδηγών, με κομμένα διάκενα), τη δημιουργία τρισδιάστατων αντικείμενων κ.α. Επιπρόσθετα, η street art είναι ένας αρκετά γενικευμένος όρος που απορροφά την παραβατικότητα του graffiti και μάλιστα οι εκπρόσωποί της δέχονται παραγγελίες για να δημιουργήσουν.

Δηλαδή για να δώσουμε ένα καθαρά Ελληνικό παράδειγμα, το graffiti (τεχνική) στους τοίχους της Τεχνόπολης στο Γκάζι θεωρείται για τους ακαδημαϊκούς Street Art και όχι Graffiti, ακριβώς επειδή υπήρχε άδεια για να γίνει κάτι τέτοιο, υπήρχε ανάθεση και όχι καταπάτηση-βανδαλισμός περιουσίας. Παράδοξο αλλά αληθινό. Η Τεχνική είναι ακριβώς η ίδια αλλά η παραβατικότητα τελικά του αλλάζει τον ορισμό!

Ιστορία της Τέχνης και Graffiti / Street Art

Για να μπορέσεις να αναλύσεις ένα είδος Τέχνης θα πρέπει να εξετάσεις την αρχή του, τους εκπροσώπους του, την τεχνοτροπία, την κοινωνιολογική του θέση κ.α. Στην περίπτωση τoυ Graffiti, πρακτικά ξεκινάμε να μετράμε από το 30.000 π.X. Αυτό λοιπόν είναι το πρώτο μεγάλο πρόβλημα!

Έτσι λοιπόν για να μπορέσουμε να το κάνουμε πιο συγκεκριμένο θα πρέπει να τοποθετήσουμε την αρχή σε κάτι πιο πρόσφατο. Πότε όμως θα ήταν αυτό; Τα μέσα του 19ου αιώνα που ακούστηκε για πρώτη φορά η λέξη graffiti αλλά περιέγραφε εικόνες δημιουργημένες αιώνες πριν; Την Δεκαετία του 60 με την πρώτη επανάσταση των μαθητών στα σχολία της Aμερικής, του 1970 με την καθιέρωση του; του 1985 με τον όρο πλέον της Street Art; Και αν τελικά καταλήγαμε κάπου, ποιους θα ορίζαμε δημιουργούς και εκπροσώπους; Τα Underground teenager της Νεας Υορκης που είναι ανώνυμα;

Και τα έργα που δημιουργήθηκαν; Έχουν πλέον βαφτεί και ξαναβαφτεί δεκάδες φορές και ελάχιστος αριθμός τους σώζεται φωτογραφικά. Επιπλέον υπάρχει και το παράνομο, περιθωριακό του θέματος. Τα Graffiti καταπατούν και βανδαλίζουν ξένη περιουσία και βέβαια είναι παράνομα. Μπορεί η Ιστορία της Τέχνης να καταγράψει αυτό το φαινόμενο;

Κάτι επίσης δύσκολο είναι ότι αρκετοί δημιουργοί δεν δρουν ατομικά αλλά σε ομάδες που μάλιστα κάποιες διαλύονται γρήγορα, αλλάζει η σύσταση τους κ.ο.κ. Το πλήθος επίσης των ανθρώπων που ασχολούνται με το Graffiti και την Street Art είναι εκατοντάδες φορές μεγαλύτερο από αυτό των υπολοίπων Τεχνών, κυρίως γιατί δεν είναι απαραίτητες οι Ακαδημαϊκές σπουδές για να αφήσεις το στίγμα σου. Αυτό κάνει πρακτικά αδύνατο να μπορέσουν οι ιστορικοί να παρακολουθήσουν ακόμα ακόμα και τους σημαντικότερους εκπροσώπους.

Graffity στην Ελλάδα

Θα έλεγε κανείς πως είμαστε από τις Χώρες με παράδοση στο Graffiti. Ψάχνοντας για βιβλιογραφία και φωτογραφίες από τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, είδα υλικό δεκάδων σελίδων και εκατοντάδων φωτογραφιών. Συνομίλησα με τουρίστες που κατέγραψαν Ελληνικά Graffiti, διασταυρώθηκα με ιστοσελίδες αφιερωμένες στο Graffiti της Ελλάδας και διαπίστωσα πως υπάρχουν δεκάδες βιβλία για το θέμα στα Ελληνικά. Μερικά από τα βιβλία που βρήκαμε και πιθανόν κάποιους να τους ενδιαφέρουν ειναι τα :

• Γκραφ - Η σκηνή του Graffiti στην Ελλάδα ( ISBN: 960-455-705-Χ
• Οι τοίχοι ανήκουν στο πλήθος ( ISBN: 960-6718-74-3 )
• Graffiti 2 - Το χρώμα της πόλης: Το graffiti στην Ελλάδα (960-8068-19-3)
• Το graffiti στην Ελλάδα - Το χρώμα της πόλης (ISBN: 960-7614-48-8)
• Σχέδια πόλης - Τέχνη, διαμαρτυρία και διαφήμιση στους δημόσιους χώρους των μητροπόλεων (ISBN: 960-211-759-1 )
• Το Street Art στην Αθήνα (ISBN: 960-436-174-0)
• Stencil in Athens (ISBN: 960-436-189-9)
• Το νέο χρώμα της πόλης (ISBN: 960-436-225-9)
• Χρονο-Graffiti (Συγγραφείς: Γιάννης Ευσταθιάδης )

Φωτογραφίες απο Graffiti στην Ελλάδα

ΑΘΗΝΑ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Βιβλιογραφία - Πηγές:

• Street Art (Ullmann) - ISBN: 978-3-8331-4944
• Wikipedia.com
• Διπλωματική εργασία του Παύλου Σατόγλου ( Ανοικτό Πανεπιστήμιο - Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών)
• Flickr.com