Η ΔικαιοσύνηΥπάρχει μια ψυχολογική ένταση, που είναι ταυτόχρονα προαίσθημα και άμυνα. Σε αυτό το είδος της συνθέσεως, το πυραμιδωτό σχήμα αποβλέπει, στο να αναδείξει ειρηνικά το σύμπλεγμα μέσα στο χώρο. Εδώ, όμως περιπλέκετε έτσι ώστε να υποβάλλει μια αστάθεια, την αρχή μιας κινήσεως. Κυριαρχούν οι συμπαγείς φόρμες και οι επιδράσεις του από την αισθητική του Μιχαήλ Άγγελου, φανερώνονται στον μικρό Ιησού, στις χειρονομίες του, στη βιασύνη του να πιάσει το σταυρό. Το κεχριμπαρένιο χρώμα της σάρκας, εναρμονίζεται με το ρόδινο και το λεπτό γαλάζιο στη φορεσιά της Παναγίας. Το χρώμα χρησιμεύει για να δέσει το πρώτο επίπεδο με το φόντο, αφού το γαλάζιο κυριαρχεί επίσης στα βουνά και τον ουρανό. Οι λεπτές αποχρώσεις πλάθουν μια διάφανη ατμόσφαιρα, που τυλίγει τα πρόσωπα και τα πράγματα.
Ταβάνι Stanza della Segnatura
Η ΘεολογίαΘρίαμβο για την τέχνη του αποτέλεσαν οι τοιχογραφίες μερικών αιθουσών του διαμερίσματος του πάπα Ιουλίου Β' στο Βατικανό. Οι περίφημες «Αίθουσες του Ραφαήλ», όπως η «Αίθουσα της Υπογραφής» ή «Stanza della Segnatura» (1509-1511), η «Αίθουσα του Ηλιοδώρου» (1511-1514), της «Πυρκαγιάς του Μπόργκο» (1514-1517) και η «Αίθουσα του Κωνσταντίνου» (1517-1525). Στην πρώτη απεικόνισε τέσσερις σκηνές, την «Έριδα των Αχράντων Μυστηρίων», τη «Σχολή των Αθηνών», τον «Παρνασσό» και τη «Νομοθεσία», με την οποία ήθελε να απεικονίσει, τις «τέσσερις μορφές της πλατωνικής και χριστιανικής θεωρίας που δέχεται την Αλήθεια με δύο τρόπους, τον αποκαλυπτικό και τον φυσικό ως Ωραίο και ως Καλό». Αυτά ήταν η θεολογία, η νομοθεσία, η φιλοσοφία, η ποίηση, ενώ στις γωνίες που σχηματίζονται ανάμεσα στις μορφές αυτές συνδετικά θέματα, όπως «Η Κρίση του Σολομώντα» και «Το Προπατορικό Αμάρτημα».
Το Προπατορικό ΑμάρτημαΣτην αίθουσα του Ηλιόδωρου παρουσιάζονται οι ιστορικές περιπέτειες του παπισμού. «Ο Ηλιόδωρος διώχνεται από τον ναό», «Ο Άγιος Πέτρος ελευθερώνεται από τον Άγγελο», «Ο Λέων σταματά τον Αττίλα μπροστά από τη Ρώμη», «Το θαύμα της Μπολσένα», με καταφανείς υπαινιγμούς στις δραματικές περιπέτειες της παπικής εξουσίας του Ιουλίου Β'. Στην τρίτη αίθουσα, όπως και στην «Αίθουσα του Κωνσταντίνου», που ζωγράφισαν ο Τζούλιο Ρομάνο και ο Τζοβάνι Φραντσέσκο Πέννι, μαθητές του Ραφαήλ, σε σχέδια του Ραφαήλ, τα θέματα είναι επίσης ιστορικά, όπως «Η Πυρκαγιά του Μπόργκο», η «Μάχη της Όστια», η «Στέψη του Καρλομάγνου» και ο «Όρκος του Λέοντα Γ'», και στην τελευταία αίθουσα το «Όραμα του σταυρού», η «Μάχη του Κωνσταντίνου εναντίον του Μαξεντίου», η «Βάπτιση του Κωνσταντίνου» και η «Δωρεά της Ρώμης».
Η ΑστρονομίαΗ επίδραση του Μπραμάντε, που κατά την άφιξη του Ραφαήλ στη Ρώμη είχε ήδη δοκιμαστεί στον ναό του Σαν Πιέτρο ιν Μοντόριο και στη μονή της Σάντα Μαρία ντέλα Πάτσε, διακρίνεται ιδιαίτερα στην Αίθουσα της Υπογραφής. Στην επίδραση του Μπραμάντε οφείλεται η ορθολογιστική διάταξη του συνόλου και η αρχιτεκτονική πλαισίωση της σκηνής της «Σχολής των Αθηνών», που θυμίζει το εσωτερικό του Αγίου Πέτρου, όπου ο Ραφαήλ τοποθέτησε σοφά εξισορροπημένες ομάδες πολλές μορφές συγχρόνων του, ντυμένες με ρούχα μεγάλων αρχαίων φιλοσόφων. Ανάμεσα σε αυτούς ξεχωρίζουν ο Λεονάρντο ντα Βίντσι (Πλάτων), ο Μιχαήλ Άγγελος (Δημόκριτος) και ο Μπραμάντε (Ευκλείδης), ενώ στον «Παρνασσό» απαθανάτισε τους λόγιους φίλους του, Σαννατζάρο και Τεμπάλντεο.
Η διαφορά για τη Θεία Μετάληψη, 1509Το 1508, ο πάπας Ιούλιος Β' αποφάσισε να γίνει νέα τοιχογραφική διακόσμηση και ανέθεσε την εργασία σε έναν όμιλο καλλιτεχνών, που είχε υποδείξει ο αρχιτέκτονας Μπραμάντε. Στην ομάδα μετείχαν ο Περουτζίνο, ο Σόντομα, ο Μπραμαντίνο, ο Μπαλτασσάρε Περούτσι, ο Λορέντζο Λόττο, ο Τζιοβάννι Ruysch και ο Μικέλε ντελ Μπέκκα. Αιτία της αποφάσεως αυτής ήταν το γεγονός, ότι ο νέος πάπας, δεν ήθελε να βλέπει όλη την ώρα τη μορφή του προκατόχου του Αλεξάνδρου, που τον αποκαλούσε προδότη, ιουδαίο και περίτμητο. Αλλά ο ποντίφικας δε φαίνεται να έμεινε πολύ ικανοποιημένος και με την σύσταση του Μπραμάντε, κάλεσε τον Ραφαήλ, που ήταν τότε ο πιο φημισμένος φλωρεντινός ζωγράφος. Η σκηνή «Η διαμάχη για τη Θεία Μετάληψη» ή «Έριδα των Αχράντων Μυστηρίων», 1509, ήταν η πρώτη που εκτέλεσε σε τοιχογραφία ο καλλιτέχνης, με τη σύναξη των παπάδων, των επισκόπων, των δογματικών αποτελεί έναν ύμνο στον καθολικισμό.
Απόλλων και Μαρσύας
Η ιστορία ξετυλίγεται στο ύπαιθρο, γύρω από ένα θυσιαστήριο, όπου έχει τοποθετηθεί ένα αρτοφόριο με τον αγιασμένο άρτο, μοναδικό προοπτικό κέντρο της πολύπλοκης και αρμονικής συνθέσεως, από το γεωμετρικό πλακόστρωτο, έως το τοπίο του βάθους και ως τον ουράνιο θόλο. Από εδώ ξεκινούν, σαν κύματα που πλαταίνουν, το φωτοστέφανο του Αγίου Πνεύματος, έπειτα η άλως του ενθρονισμένου Χριστού και τέλος το κυκλικό τόξο ενός φανταστικού τοίχους, που παίζει το ρόλο ιδανικής αψίδας θριάμβου. Το μαρμάρινο πλακόστρωτο, με τη γεωμετρική του επισημότητα, θυμίζει βασιλική. Η εικόνα συνδέεται συμβολικά με τη λεπτομέρεια των κτιρίων στο τοπίο, καθώς και με τα πρόσωπα στον ουρανό. Καθισμένα σε μια γαλαρία από σύννεφα, σαν να απεικονίζονται στην κόγχη ενός φανταστικού ιερού. Το σύνολο έχει το μηχανισμό μιας μεγάλης αυλαίας. Η σύνθεση έχει εκτελεσθεί σε στυλ φλωρεντινό. Η τοιχογραφία είναι μοναδική για τον πρωτότυπο μνημειακό χαρακτήρα της, την ιστορική επισημότητά της και για τις εκπληκτικά νεωτεριστικές παραστάσεις της.
Η Σχολή των Αθηνών , 1509-1511Στην τεράστια τοιχογραφία «Σχολή των Αθηνών» 1509-1511, πενήντα μορφές, που ανακεφαλαιώνουν τους αιώνες ακμής της ελληνικής σκέψεως, είναι συγκεντρωμένες σε μια φανταστική ιστορική στιγμή, κάτω από τις αψίδες ενός επιβλητικού αρχαιοπρεπούς οικοδομήματος, που θυμίζει το εσωτερικό του Αγίου Πέτρου. Η ορθολογική διάταξη του συνόλου και το αρχιτεκτονικό πλαίσιο της σκηνής, οφείλονται στην επίδραση του Μπραμάντε. Η πέρα από τους κανόνες διεύρυνση της προοπτικής, η σοφή τοποθέτηση των ομάδων για να εξισορροπηθούν και να ενοποιηθούν ως σύνολο, η κλασική καθαρότητα και η διαύγεια της ατμόσφαιρας, κάνουν το μνημειακό αυτό έργο, να είναι ένας ζωγραφικός ύμνος προς το ελληνικό πνεύμα. Ο Ραφαήλ έδωσε στους αρχαίους φιλοσόφους τη φυσιογνωμία των μεγάλων συγχρόνων του. Ο Πλάτων έχει τη μορφή του Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Δημόκριτος του Μιχαήλ Άγγελου και ο Ευκλείδης του Μπραμάντε.
Η Ποίηση
Ο Πλάτων δείχνει προς τα άνω, εκεί όπου βρίσκονται η ιδανική πολιτεία και ο κόσμος των ιδεών, ενώ ο Αριστοτέλης βαδίζει ήρεμα δίπλα του, τριάντα χρόνια νεότερός του, ωραίος και με καλή διάθεση και απλώνει το χέρι με την παλάμη προς τα κάτω, σαν να θέλει να προσγειώσει στον υλικό κόσμο, τον άκρατο ιδεαλισμό του δασκάλου. Ο Ραφαήλ είχε την γνώμη, ότι η ζωγραφική δεν είναι μόνο να παριστάνει κανείς ανθρώπους γυμνούς, αλλά ότι απλώνεται σε ένα ευρύτερο πεδίο και ότι μπορούμε να θεωρήσουμε επίσης μεγάλους ζωγράφους, εκείνους που ξέρουν να εκφράζουν με ακρίβεια, με άνεση και με γερή κρίση, τις ιστορίες που τους εμπνέει η φαντασία τους. Έλεγε ότι μπορούμε να εκτιμήσουμε και να συγκινηθούμε από τον καλλιτέχνη που ξέρει να μην παραφορτώνει τις συνθέσεις του, ούτε να τις φτωχαίνει, αλλά να τις οργανώνει με δεξιοτεχνία και με ρυθμό. Στοχαζόταν, ακόμα, πόσο σημαντικό είναι να εκτελεί κανείς πορτραίτα όμοια και ζωντανά, όπου τα μοντέλα θα είναι δυνατόν να αναγνωρίζονται.
Ο Παρνασσός , 1511Στην τοιχογραφία «Ο Παρνασσός» 1511, με τον Απόλλωνα, τις Μούσες και τη χορεία των μεγάλων ποιητών, συνθέτουν ένα μεγαλειώδες σύνολο, που εκφράζει τις ιδέες της Αναγεννήσεως και δοξολογεί την σκέψη. Ο Ραφαήλ κατόρθωσε να ζωντανέψει, με τη μορφή μιας ουμανιστικής ψυχαγωγίας, μυθολογικές θεότητες, αρχαίοι ραψωδοί και νεώτεροι ποιητές συγκεντρώθηκαν σε μια ευχάριστη συντροφιά, σε ένα γαλήνιο τοπίο ονείρου, πλημμυρισμένο από τη ζωντανή παρουσία τους. Η διακόσμηση της αίθουσας ανταποκρινόταν σε μια συγκεκριμένη ιδέα. Απεικόνιζε τις θεμελιώδεις αρετές, την «Εξ αποκαλύψεως Αλήθεια» και τη «Φυσική Αλήθεια», την «Ομορφιά» και την «Δικαιοσύνη». Στο θόλο φιγουράρουν οι αντίστοιχες αλληγορίες της «Θεολογίας», της «Φιλοσοφίας», της «Ποιήσεως» και της «Δικαιοσύνης».
Η Κρίση του ΣολομώνταΟι τοιχογραφίες «Η Κρίση του Σολομώντα» και «Το Προπατορικό Αμάρτημα», είναι ζωγραφισμένες στο θόλο της «Stanza della Segnatura», όπου εναλλάσσονται στα λοφία, με δύο άλλα συμβολικά επεισόδια, την «Αστρονομία» και «Απόλλων και Μαρσύας». Στα «Tondi», κυκλικές συνθέσεις, ξεχωρίζουν ιδιαίτερα, οι αλληγορίες της «Φιλοσοφίας» και της «Θεολογίας», ενταγμένες στο δογματικό σύστημα, που αποτελεί το θέμα της διακοσμήσεως. Τα πρόσωπα προβάλλονται σε ένα χρυσό φόντο, μίμηση μωσαϊκού. Παρά τον διδακτικό τους ρόλο, είναι ωραιότατα και έδωσαν αφορμή σε πολλές απομιμήσεις.
Η ΦιλοσοφίαΗ νωπογραφία «Η Ποίηση», παριστάνεται σαν εμπνευσμένη μορφή, με μάτια φεγγοβόλα και με φτερά που συμβολίζουν την πτήση της φαντασίας. Η επιγραφή numine afflatur, που σημαίνει «μια θεότητα την εμπνέει», είναι παρμένη από την «Αινειάδα» του Βιργιλίου. «Η Φιλοσοφία», η γνώση των αιτιών, όπως την καθορίζει η λατινική επιγραφή, απεικονίζεται σαν μορφή στοχαστική. Οι δύο τόμοι που κρατά συμβολίζουν τις δύο όψεις της φιλοσοφία-φυσική και φιλοσοφία-ηθική. Η κεντητή, πολύχρωμη φορεσιά της είναι μια αλληγορία των τεσσάρων στοιχείων. Δύο φιγούρες εμπνευσμένες από την «Άρτεμη της Εφέσου», υποβαστάζουν τον αρχαϊκό θρόνο της. Σε αυτές τις τοιχογραφίες, πολλές λεπτομέρειες θυμίζουν τα αρχαία μάρμαρα. Όταν ο Ραφαήλ ανέλαβε τη διακόσμηση της αίθουσας, ο θόλος είχε ήδη χωριστεί σε διαμερίσματα και είχε διακοσμηθεί με παραστάσεις γκροτέσκες. Η διαίρεση αυτή αποδίδεται η στον Μπραμαντίνο ή στον Σόντομα.
Βιβλιογραφία:
- E.H. Gombrich, 1998, «Το χρονικό της Τέχνης», Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Τόμος 13ος, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
- Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Πινακοθήκη, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
- Τα Μεγάλα Μουσεία του Κόσμου, (Εθνική Πινακοθήκη-Ουάσιγκτον), (Μουσεία Βατικανού-Ρώμη), 1970, Εκδόσεις Φυτράκη-Αθήναι
- Ιστοσελίδα της Wikipedia
