Δευτέρα, 24 Αυγούστου 2009 00:53

Αναζητώντας την πρωτοτυπία στο εικαστικό έργο...

Γράφτηκε από την 
Δεν είναι λίγες οι φορές που, ευρισκόμενοι μεταξύ άλλων σε ένα χώρο εκθέσεων ή μια γκαλερί, έχουμε ακούσει να διατυπώνονται από το φιλότεχνο συρρέον πλήθος σχόλια του τύπου «Πολύ πρωτότυπη δουλειά» ή ότι ο/η καλλιτέχνης «ζωγραφίζει πρωτότυπα». Ο χαρακτηρισμός «πρωτότυπα» αποδίδεται συνήθως όταν τα έργα τέχνης που εκτίθενται διαφοροποιούνται σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο ή την τεχνοτροπία -λιγότερο ή περισσότερο- από τις οπτικές παραστάσεις ή τα προσφιλή οπτικά ιδιώματα των ενδιαφερομένων. Ενίοτε μάλιστα, «πρωτότυπη» χαρακτηρίζεται μια καλλιτεχνική δημιουργία, όταν δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και στις επιθυμίες του κοινού, όταν με άλλα λόγια δε συνάδει με τις αισθητικές προτιμήσεις του. Στην περίπτωση αυτή, ο τύπος «πρωτότυπη» χρησιμοποιείται, επειδή στη διατύπωση κρίνεται προτιμητέα έναντι ενός αποδοκιμαστικού σχολιασμού του καλλιτεχνικού έργου που θα αναδυόταν πηγαία από το αυθόρμητο  αληθές βίωμα των θεατών.

Η λέξη «πρωτότυπος» αναφέρεται στην κυριολεξία σε κάτι που γεννιέται για πρώτη φορά, που αποκλίνει από το τετριμμένο, σε κάτι καινοφανές, νεωτεριστικό, πρωτοποριακό. Αυτό που συχνά με προβληματίζει είναι υπό ποια έννοια και ενταγμένη σε ποιο ευρύτερο πρίσμα θεώρησης ενός καλλιτεχνικού έργου χαρακτηρίζεται πρωτότυπη στη σημερινή ιδιαιτέρως εποχή η εικαστική δημιουργία. Μου φαίνεται εξαιρετικά απλοϊκό να θεωρούμε ότι η «πρωτοτυπία» ενός έργου οφείλεται αποκλειστικά από την ιδιαίτερη ματιά ενός καλλιτέχνη, στο χάρισμα του δημιουργείν που η φύση εμφύτευσε μέσα του.

Κατά την προσωπική μου άποψη, τόσο οι ιδέες ή το περιεχόμενο (θέμα), όσο και ο τρόπος με τον οποίο αυτές αποδίδονται εικαστικά στα έργα της σύγχρονης τέχνης, συναρτώνται με την πληθώρα των πληροφοριών, στις οποίες έχει πρόσβαση ο εκάστοτε δημιουργός σήμερα. Δεν εννοώ φυσικά ότι όσο πιο πολλές πληροφορίες έχει αντλήσει ο καλλιτέχνης, τόσο πιο «πρωτότυπα» έργα θα παράξει. Άλλωστε η δημιουργικότητα συνιστά μια σύνθετη έννοια.

Για να δημιουργήσει εικαστικό έργο ένας καλλιτέχνης, και μάλιστα «πρωτότυπο», δεν αρκεί ούτε η τυπική γνώση των πληροφοριών, με τις οποίες τον έχει εφοδιάσει η ηθελημένη προσωπική μελέτη ή η ενταγμένη σε θεσμοθετημένο πλαίσιο σπουδών έρευνα, ούτε και η άτυπη γνώση των πληροφοριών που του χαρίζει η πραγματικότητα μέσα στην οποία ζει. Απαιτείται πολύ περισσότερο η επαρκής επεξεργασία των πληροφοριών, η άρτια σύνθεσή τους, η επιλογή όσων ο εκάστοτε καλλιτέχνης κρίνει απαραίτητες για τη δουλειά του. Και αφού προηγηθεί αυτή η πολύπλοκη αφαιρετική διαδικασία, ο καλλιτέχνης καλείται, ως δημιουργός, να μετασχηματίσει τις ιδέες, μετουσιώνοντάς τις σε ύλη, η οποία με τη σειρά της αποδίδεται με συγκεκριμένη μορφή για να εκφράσει ξανά ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο, μια ιδέα.

Η επίτευξη του εικαστικού μετασχηματισμού της τελικής ιδέας, σε συνδυασμό με την χρήση των απαιτούμενων εικαστικών μέσων, δύναται να επιδώσει αυτό που ονομάζουμε «πρωτότυπο» καλλιτεχνικό έργο. Αν οι πληροφορίες δεν επεξεργαστούν σωστά, αν υπάρξει έλλειμμα της αποκρυσταλλωμένης τελικής ιδέας ή του θέματος στον καλλιτέχνη, όσο καταρτισμένος κι αν είναι αυτός τεχνικά, το εικαστικό αποτέλεσμα θα πάσχει, ή θα ρέπει προς τον διακοσμητισμό. Αν πάλι ο δημιουργός έχει επεξεργαστεί  αποτελεσματικά τις πληροφορίες, όμως δεν διαθέτει τα κατάλληλα μέσα για να τις αποδώσει εικαστικά, το αποτέλεσμα δε θα είναι και πάλι το επιθυμητό.

Αποδόμηση και αναδόμηση της πραγματικότητας καλείται να συν-τάξει ο καλλιτέχνης, προκειμένου το έργο του να αποτελέσει μια «πρωτότυπη» εικαστική πρόταση. Μια πρόταση θέασης από την αρχή μιας εξωτερικής πραγματικότητας που ο καλλιτέχνης, ως μέλος ενός συνόλου που ζει σε συγκεκριμένο ιστορικό-πολιτισμικό πλαίσιο, βιώνει καθημερινά. Και ακόμη μια πρόταση θέασης, υπό μια διαφορετική σκοπιά, της εσωτερικής πολιτείας που βιώνει ο καλλιτέχνης, αλλά αδυνατεί, για κάποιους λόγους, να την αντικρίσει κατάματα, να την αντιμετωπίσει αποτελεσματικά, να διορθώσει τις ατέλειες που πιθανόν έχει. Η εκ νέου αυτή θέαση μιας υπάρχουσας εξωτερικής ή μύχιας κατάστασης έπειτα από μια αλληλουχία διεργασιών, παρέχει τις προϋποθέσεις ώστε να επέλθει η ανατροπή της και -γιατί όχι- η αλλαγή. Η πρωτοτυπία, όπως προαναφέρθηκε, αναφέρεται στην απόκλιση από το τετριμμένο. Και όταν αυτό επιτευχθεί, το εικαστικό αποτέλεσμα δεν μπορεί παρά να χαρακτηριστεί «πρωτότυπο» και ο δημιουργός του, δικαιωματικά, αξίζει της προσοχής όλων μας. 

Ειρήνη Σπυριδάκη

Aσχολούμαι με την μοντέρνα ζωγραφική και κατοικώ στο Ηράκλειο Κρήτης. Έχω σπουδάσει Κλασική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, με μεταπτυχιακά στο ΕΑΠ. Μαθήτευσα στο εργαστήρι ζωγραφικής του λέκτορα αισθητικής αγωγής Αζαρία Μαδανιάν. Έχω συμμετάσχει σε διεθνείς και πανελλήνιες ομαδικές εκθέσεις, αποσπώντας διακρίσεις σε διαγωνισμούς και έχω πραγματοποιήσει μία ατομική έκθεση.