Πέμπτη, 09 Ιουλίου 2009 23:29

Σάμουελ Μπέκετ: «Οι ζωγράφοι του εμποδίου»

Γράφτηκε από την 

Η ζωγραφική τέχνη του δυτικού κόσμου ενδιαφέρει ιδιαίτερα το συγγραφέα , γι? αυτό και  διατρέχει το μυθιστορηματικό, αλλά και θεατρικό έργο του. Με αφορμή τις παράλληλες εκθέσεις των δύο Ολλανδών ζωγράφων Μπραμ και Γκερ βαν Βέλντε στο Παρίσι, το 1945, ο Μπέκετ γράφει δύο κείμενα, «Ο κόσμος και το παντελόνι» (το 1945) και «Ζωγράφοι του εμποδίου» (το 1948) και με αυτά ανοίγει τη συζήτηση για την μοντέρνα τέχνη.

Στο κείμενό του «Ζωγράφοι του εμποδίου» καταθέτει ότι η ιστορία της ζωγραφικής δεν είναι άλλο από την ιστορία των σχέσεων με το αντικείμενό της. Όταν αναφέρεται στο αντικείμενο, ο συγγραφέας εννοεί το αντικείμενο της αναπαράστασης της ζωγραφικής. Θεωρεί μάλιστα ότι «είναι παράλογο να μιλάμε, όπως ο Καντίνσκυ, για μια ζωγραφική απελευθερωμένη από το αντικείμενο. Αυτό από το οποίο απελευθερώθηκε η ζωγραφική είναι από την ψευδαίσθηση ότι υπάρχουν περισσότερα από ένα αντικείμενα αναπαράστασης, ίσως επίσης και από την ψευδαίσθηση ότι αυτό το μοναδικό αντικείμενο δέχεται να αναπαρασταθεί». Αυτό χρησιμοποιείται ως αξίωμα από τον ίδιο, προκειμένου να προχωρήσει παραπέρα το συλλογισμό του.

Αποδεχόμενος τη στενή συνάρτηση της ζωγραφικής και του αναπαριστώντος αντικειμένου, ο Μπέκετ δηλώνει ότι το αντικείμενο της αναπαράστασης αντιστέκεται και διαφεύγει πάντα από την αναπαράσταση που επιχειρεί ο καλλιτέχνης. Και επειδή «η ουσία του αντικειμένου είναι να διαφεύγει της αναπαράστασής του, απομένει να αναπαραστήσουμε τις συνθήκες αυτής της διαφυγής. Θα πάρουν τη μία ή την άλλη μορφή, ανάλογα με το αντικείμενο. Ο ένας θα πει: Δεν μπορώ να δω το αντικείμενο για να το αναπαραστήσω, γιατί είναι αυτό που είναι. Κι ο άλλος: Δεν μπορώ να δω το αντικείμενο για να το αναπαραστήσω, γιατί είμαι αυτός που είμαι».

Η αδυναμία αναπαράστασης του αντικειμένου από τον εικαστικό καλλιτέχνη εντοπίζεται με άλλα λόγια είτε στη φύση του ίδιου του αντικειμένου, το οποίο καλείται εκείνος να αναπαραστήσει, είτε στη φύση του ίδιου του καλλιτέχνη, η οποία δεν του επιτρέπει να αποδώσει εικαστικά το συγκεκριμένο αντικείμενο.

Ο Μπέκετ ισχυρίζεται ότι «ανέκαθεν υπήρχαν αυτά τα δύο είδη καλλιτεχνών, αυτά τα δύο είδη εμποδίου, το εμπόδιο ? αντικείμενο και το εμπόδιο ? μάτι». Η ζωγραφική, ως ανάλυση μιας κατάστασης στέρησης, στην πρώτη περίπτωση  υιοθετεί τα χαρακτηριστικά του έξω, του φωτός και του κενού (αντιπροσωπευτικό δείγμα της οποίας είναι για τον συγγραφέα η ζωγραφική του Γκερ βαν Βέλντε), ενώ στη δεύτερη περίπτωση (στην τέχνη του Μπραμ επί παραδείγματι) προσλαμβάνει τα χαρακτηριστικά του έσω, του σκότους, του πλήρους, του φωσφορισμού.

Για το τέλος, επέλεξα να αναφερθώ σε κάτι που αφορά την κριτική ή το σχολιασμό των έργων τέχνης. Ο Μπέκετ στο κείμενό του «Ο κόσμος και το παντελόνι» εξομολογείται την αδυναμία του λόγου να εκφράσει ό,τι μεταδίδουν τα έργα τέχνης. Ειδικότερα, ο συγγραφέας καταθέτει: «Να γράφουμε μια αντίληψη καθαρά οπτική, είναι σαν να γράφουμε μια πρόταση που στερείται νοήματος. Διότι κάθε φορά που θέλουμε να αναθέσουμε στις λέξεις μια πραγματική εργασία μεταφόρτωσης, κάθε φορά που θέλουμε να τις κάνουμε να εκφράσουν κάτι άλλο πέρα από λέξεις, παρατάσσονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε αλληλοαναιρούνται».

Θα επιχειρήσω να μεταθέσω επ? αυτού τη συζήτηση σε ένα άλλο πεδίο. Μήπως θα πρέπει να αναλογιστούμε αν είναι περισσότεροι απ? ό,τι υπολογίζουμε οι εικαστικοί καλλιτέχνες που στην ερώτηση «Τι ζωγραφίζετε;» θα απαντούσαν όπως απαντούσε ο ζωγράφος του Θερβάντες «Ό,τι βγει απ? το πινέλο μου». Και ότι αν οι ίδιοι οι καλλιτέχνες αδυνατούν να αναφερθούν στο έργο τους, πόσο εύκολο, θεμιτό ή αντιπροσωπευτικό του ίδιου του έργου είναι άραγε να ασχολούνται με αυτό όσοι, μη καλλιτέχνες, γεμίζουν σελίδες αναλύοντας το; Μήπως ενδεχομένως όσοι κρίνουν ή σχολιάζουν τα έργα τέχνης βασίζονται στο θεωρητικό υπόβαθρο που έχει ήδη αναπτύξει ο εκάστοτε καλλιτέχνης για να υποστηρίξει τη δουλειά του; Και κάτι ακόμα. Θα πρέπει και σε ποιο βαθμό να προβληματιστούμε μήπως όσοι αυτοαποκαλούνται «καλλιτέχνες», αυτοαναιρούνται την αμέσως επόμενη στιγμή, μόλις διαπιστωθεί ότι έχουν έλλειμμα της στέρεης θεωρητικής τεκμηρίωσης που απαιτείται για να συνοδεύσει το έργο τους και -γιατί όχι;- να πείσει το κοινό για την ποιότητά του; Και μήπως εν τέλει, όλα τα προηγούμενα διλήμματα δεν είναι παρά κατασκευές της νεότερης εποχής των εικαστικών τεχνών και της δυτικότροπης εικαστικής και όχι μόνο κουλτούρας μας;

Τα έργα του Σάμουελ Μπέκετ "Ο κόσμος και το παντελόνι" & "Ζωγράφοι του εμποδίου" κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Ύψιλον / βιβλία.
Ειρήνη Σπυριδάκη

Aσχολούμαι με την μοντέρνα ζωγραφική και κατοικώ στο Ηράκλειο Κρήτης. Έχω σπουδάσει Κλασική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, με μεταπτυχιακά στο ΕΑΠ. Μαθήτευσα στο εργαστήρι ζωγραφικής του λέκτορα αισθητικής αγωγής Αζαρία Μαδανιάν. Έχω συμμετάσχει σε διεθνείς και πανελλήνιες ομαδικές εκθέσεις, αποσπώντας διακρίσεις σε διαγωνισμούς και έχω πραγματοποιήσει μία ατομική έκθεση.