Συγκεκριμένα, αναφερόμαστε σε έναν πρώιμο- από πλευράς αρχιτεκτονικής δομής- εκθεσιακό χώρο, συνήθως ιδιωτικό, όπου εκτίθονταν μεγάλη ποικιλία αντικειμένων εγκυκλοπαιδικής εμβέλειας. 

Για να μιλήσουμε με σύγχρονους όρους, κάποια από τα αντικείμενα που ανήκαν σε τέτοιου είδους συλλογές προέρχονται από τον χώρο της φυσικής ιστορίας, της γεωλογίας, της ιατρικής, ακόμη και της αρχαιολογίας. Πολλές φορές ανάμεσά τους εντοπίζουμε έργα τέχνης, υδατογραφίες και έπιπλα- αντίκες.

Παράδειγμα μιας Cabinet of Curiosities και του περιεχόμενου της

Σε αντίθεση με το σύγχρονο μουσείο, οι αναγεννησιακές «cabinets of curiosities» δεν ήταν χώροι με ανοιχτή πρόσβαση στο ευρύ κοινό. Αντιθέτως, τα αντικείμενα- παρά το γεγονός ότι θα μπορούσαν να προσφέρουν εγκυκλοπαιδική γνώση αναφορικά με τι ακριβώς συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο της εποχής- απευθύνονταν στην ελίτ της κοινωνίας. Ανήκαν μάλιστα σε συλλέκτες συγκεκριμένων κοινωνικών τάξεων όπως μέλη της αριστοκρατίας, κυρίαρχους του εμπορίου και άτομα των πρώιμων επιστημών της Ευρώπης.

Στις προδιαγραφές αυτών των πρώτων μορφών μουσειακών χώρων ανήκει και το πρώτο μουσείο της Ρωσίας, γνωστό ως Kunstkamera. Το Kunstkamera, ιδρύθηκε από τον Μέγα Πέτρο της Ρωσίας (Peter the Great) γύρω στα 1727. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια από τις «cabinets of curiosities» η οποία κατείχε μεγάλο αριθμό, σπάνιων αντικειμένων στη συλλογή της.

Το εύρος της συλλογής του Kunstkamera, που μέχρι περίπου το 1729 περιελάμβανε μεγάλο μέρος αντικειμένων από το φυσικό περιβάλλον και την ανθρώπινη δραστηριότητα και σε αντίθεση με άλλες συλλογές τέτοιου τύπου, όπως για παράδειγμα εκείνη των Μεδίκων της Φλωρεντίας, παρέμεινε κατά ένα μεγάλο βαθμό σταθερό.

Μουσείο Kunstkamera, St Petersburg, Ρωσία

Ωστόσο, ο Μέγας Πέτρος της Ρωσίας, δεν είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις τέχνες και την επιστήμη. Το ενδιαφέρον που τον οδήγησε να αναπτύξει μια τέτοιου είδους δραστηριότητα- τη στιγμή δηλαδή που αποφάσισε να ξεκινήσει μια επιστημονική συλλογή με τη μορφή της «cabinet of curiosities»- οφείλονταν κυρίως στη φιλοδοξία του να κερδίσει την αποδοχή του υπόλοιπου Ευρωπαϊκού κόσμου για την Ρωσική αυτοκρατορία μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα.

Με την ίδρυση αυτής της συλλογής λοιπόν, δρα ακριβώς όπως και οι υπόλοιποι σύγχρονοί του. Συλλέγει κάθε πιθανό αντικείμενο από το φυσικό περιβάλλον και την ανθρώπινη καθημερινή ζωή, με σκοπό την επίδειξη της μοναδικότητάς τους και τον εμπλουτισμό της γνώσης του κοινωνικού του κύκλου μέσα από την επαφή τους με τέτοιου είδους αντικείμενα.

Για να κερδίσει τον χαμένο χρόνο, μιας και στον υπόλοιπο Ευρωπαϊκό χώρο ήδη από τα 1700, η δραστηριότητα της συλλογής αντικειμένων δεν αποτελούσε κάποιο καινοτόμο πεδίο, ο Μέγας Πέτρος με γρήγορους ρυθμούς συλλέγει τεράστιες ποσότητες ανατομικών και εθνογραφικών αντικειμένων, νομισμάτων, βιβλίων, κ.α, από τα ταξίδια του στις Κάτω Χώρες γύρω στα 1687 και 1716. Πολλές φορές μάλιστα σε ένα και μόνο ταξίδι αγοράζει μια ολόκληρη ενότητα για τη συλλογής του.

Δύσμορφα μωρά - συλλογή του μουσείουΣήμερα, κάποια από αυτά τα αντικείμενα- μεταξύ άλλων και τα δύσμορφα μωρά που διατηρούνται σε υδατικά διαλύματα (φορμόλη) που κάποτε ανήκαν στον Ολλανδό γιατρό Frederick Ruysch, καθώς και φίδια και κοχύλια από τις Ανατολικές Ινδίες- εκτίθενται στο Μουσείο Ανθρωπολογίας και Εθνογραφίας της Ρωσίας το οποίο αποτελεί το σημαντικότερο από τα Αυτοκρατορικά Μουσεία που καθιερώθηκαν μέσα στη δεκαετία του 1830.

Αρχικά υπήρχαν δύο διαφορετικά μουσεία, ένα εθνογραφικό και ένα μουσείο ανθρωπολογίας. Τον Δεκέμβριο του 1878, αποφασίστηκε να συγχωνευθεί το περιεχόμενό τους σε ένα ενιαίο μουσείο. Έτσι λοιπόν, μέρος της πρώτης άτυπης μουσειακής συλλογής της Ρωσίας, εκτίθεται σήμερα στο Μουσείο Ανθρωπολογίας και Εθνογραφίας στο St Petersburg, ενώ ένα μέρος των αντικειμένων αυτής της ιστορικής συλλογής, χάθηκε σε φωτιά ήδη γύρω στα 1747.

Αναστασία Βουτσά (εικαστικός- μουσειολόγος)

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Arnold, K., Cabinets for the curious: looking back at early English museums, 2006

• Giebelhausen, M. (ed), The Architecture of the Museum: Symbolic Structures, Urban Contexts, 2003

• Impey, O.- MacGregor A (eds), The Origins of Museums: The Cabinet of Curiosities in Sixteenth- and Seventeenth-Century Europe, 2001

• Romanovich A. V., Le musée d'Anthropologie et d'Ethnographie Pierre-le-Grand à Saint-Pétersbourg, 1999