Λίγα λόγια για τον Caetano Veloso
Κείμενο world-music.gr - Λεωνίδας Αντωνόπουλος

Το πιο όμορφο πράγμα στο Σάντο Αμάρο ντε Πουριφικασάο είναι ο καθεδρικός ναός ο οποίος βρίσκεται στην κεντρική πλατεία αυτής της τυπικής βραζιλιάνικης κωμόπολης, σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από το Σαλβαντόρ της Μπαΐας. Αν υπάρχει δεύτερο τότε βρίσκεται στην οδό Άμπαρο. Είναι το σπίτι όπου το 1942 γεννήθηκε ο άνθρωπος που, μαζί με μια μικρή ομάδα εμπνευσμένων καλλιτεχνών, που έδωσαν στους εαυτούς τους το όνομα tropicalistas και στο κίνημά τους το όνομα tropicalismo, άλλαξαν τη μουσική της Βραζιλίας τη δεκαετία του ?60.

Σ'αυτό το σπίτι της οδού Amparo γεννήθηκε το 1942 ο Καετάνο Βελόζο, σε μια μεσοαστική οικογένεια ανάμεσα σε οκτώ παιδιά. Λίγο αργότερα, στο ίδιο σπίτι, γεννήθηκε η αδερφή του, η οποία έγινε μία από τις πιο γνωστές φωνές της Βραζιλίας, η Μαρία Μπετάνια. Οι τύχες των δυο τους ήταν στενά δεμένες από τα παιδικά τους χρόνια και για αρκετό καιρό αφότου εγκατέλειψαν το Σάντο Αμάρο για το Σαλβαντόρ. Πριν φύγουν πρόλαβαν να φορτώσουν στις βαλίτσες τους τον ήχο που προσγειώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ?50 στη Βραζιλία και ονομάστηκε «νέο κύμα», δηλαδή μπόσα νόβα. Στην πίσω αυλή ενός λαϊκού μπαρ που σέρβιρε κασάσα και σάντουιτς, τα δύο ψηλόλιγνα παιδιά άκουσαν για πρώτη φορά συγκινημένοι τον θεμελιωτή του νέου ήχου, τον Ζοάο Ζιλμπέρτο, να τραγουδάει ?φαινομενικά «παράφωνα»- ένα πρωτότυπο μίγμα samba cancao (τραγούδι σάμπα) και cool jazz.

Η Αμερική, με έναν μαγικό τρόπο, γινόταν ενιαία στο μυαλό ενός βραζιλιάνου νέου που είχε απορίες σαν κι αυτή που περιγράφει στην αυτοβιογραφία του o Veloso «Brasil: Μια ιστορία μουσικής και επανάστασης» (εκδόσεις Ηλέκτρα): «Όταν ήμασταν παιδιά μάθαμε ότι η Βραζιλία ανακαλύφθηκε από τον πορτογάλο θαλασσοπόρο εξερευνητή Πέντρo Άλβαρεζ Καμπράλ στις 22 Απριλίου 1500. Στα υπόλοιπα έθνη της αμερικανικής ηπείρου αρκούσε να γνωρίζουν ότι ανακαλύφθηκαν, όλα μαζί, από τον Χριστόφορο Κολόμβο το 1492. Μονάχα η Βραζιλία έπρεπε να ανακαλυφθεί αργότερα. Παιδί ακόμη στο Σάντο Αμάρο απορούσα: «Γιατί;» Θα μπορούσαν να μου απαντήσουν ότι ο Κολόμβος έφτασε μόνο μέχρι τα νησιά της Καραϊβικής και ότι η ήπειρος πατήθηκε κανονικά από τους πορτογάλους οκτώ χρόνια αργότερα. Ή θα μπορούσαν να πουν ότι αυτό που ανακάλυψε ο Καμπράλ ήταν η ύπαρξη της Νότιας Αμερικής, την οποία δεν είχαν πάρει χαμπάρι οι Ισπανοί.

Όχι, όμως: Λένε ότι η Βραζιλία εμφανίστηκε ως ανεξάρτητη ήπειρος, ένα γιγάντιο νησί στη μέση του νότιου Ατλαντικού, μια έκπληξη που περίμενε τους Λουζιτανούς ναυτικούς που, ακολουθώντας τις ακτές της Αφρικής για να φτάσουν στις Ινδίες, παρέκλιναν της πορείας τους πλέοντας πολύ δυτικά.[?] Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια χώρα δίχως όνομα: Αμερική ονομάζεται η ήπειρος όπου, μεταξύ άλλων, ενώθηκαν οι πολιτείες που αρχικά ήταν αγγλικές αποικίες. Η Βραζιλία είναι ένα όνομα δίχως χώρα. Φαίνεται ότι οι Άγγλοι έκλεψαν από την ήπειρο το όνομά της και το έδωσαν στη χώρα που έφτιαξαν. Οι Πορτογάλοι δε φαίνεται να έφτιαξαν κάποια χώρα κατάφεραν, όμως, να διασπείρουν την εντύπωση ότι πάτησαν το πόδι τους σε ένα τμήμα της Αμερικής που δεν είχε καμία σχέση με τα υπόλοιπα, ήταν το απόλυτο Άλλο, και το ονόμασαν Βραζιλία.»

Αναποφάσιστος ανάμεσα στην επιθυμία του να γίνει μουσικός, σκηνοθέτης ή ζωγράφος ο Caetano έγινε μέλος των μποέμ καλλιτεχνικών κύκλων στο Σαλβαντόρ και στη συνοικία Prado Junior στο Ρίο. Μπήκε στη μουσική συμμετέχοντας σε εναλλακτικές θεατρικές και κινηματογραφικές προσπάθειες. Γνώρισε τη φήμη μέσα από τη συμμετοχή του σε μουσικά τηλεπαιχνίδια (παρέα με τον Σίκο Μπουάρκε) και την επιτυχία μέσα από διακρίσεις σε φεστιβάλ τραγουδιού, που ήταν τότε της μόδας σε όλο τον δυτικό κόσμο. Η ποπ των Beatles, ο νέος ήχος της μπόσα νόβας, οι μουσικές παραδόσεις της Βραζιλίας, το βραζιλιάνικο ροκ που βρισκόταν ακόμη στα σπάργανα και, φυσικά το παγκόσμιο αντικομφορμιστικό κίνημα της νεανικής κουλτούρας βρήκαν έναν ένθερμο οπαδό στο πρόσωπο του Caetano.

Με συνοδοιπόρο τον Ζιλμπέρτο Ζιλ, δημιούργησαν το κίνημα του tropicalismo που άλλαξε το πρόσωπο της βραζιλιάνικης μουσικής -καλλιτεχνικό, αισθητικό και πολιτικό μαζί. Άλλωστε η πολιτική ήταν στο επίκεντρο της πρότασης των tropicalistas σε μια φορτισμένη από γεγονότα εποχή. Βαθύτατα πολιτικό, το αίτημα της ελευθερίας της έκφρασης στα ανήσυχα χρόνια του ?60 οδηγούσε σε ένα μονόδρομο για τους ανήσυχους και ευαίσθητους νεαρούς tropicalistas, ποιητές και μουσικούς: Της πολιτικής εμπλοκής καθώς η χώρα τους κακοποιούνταν βάναυσα από την απροκάλυπτη επέμβαση των ΗΠΑ στα εσωτερικά της, όπως και σε όλες, ανεξαιρέτως, τις χώρες της Νότιας Αμερικής, αλλά και από τη στρατιωτική δικτατορία που επιβλήθηκε το 1964 και σκλήρυνε ακόμη περισσότερο το 1968.

Ο Veloso συγκρούστηκε με τη Δεξιά ?και το πλήρωσε με φυλακή και εξορία. Συγκρούστηκε όμως και με την οργανωμένη, εθνικιστική Αριστερά και την προσπάθειά της να ηγεμονεύσει στον καλλιτεχνικό χώρο ?αυτό το πλήρωσε με αποκλεισμό. Για έναν καλλιτέχνη όπως εκείνος που ήθελε να είναι συνεπής στην ελευθερία της έκφρασης, ήταν αναπόφευκτο να συγκρουστεί με απόψεις που ταύτιζαν τον αντιδικτατορικό και αντιαμερικανικό αγώνα με την υποταγή σε έναν άλλο δογματισμό, στο όνομα της κομμουνιστικής Αριστεράς.

Το 1969, η χούντα συνέλαβε τον Veloso και τον Gilberto Gil, τους φυλάκισε και στη συνέχεια τους εξόρισε. Κατέληξαν στο Λονδίνο και το 1972 ο Caetano επέστρεψε στη Βραζιλία ως νεανικό είδωλο και ως εκφραστής της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας που επαγγέλθηκε μερικά χρόνια νωρίτερα το tropicalismo και που κανείς από εκείνους που το δημιούργησαν δεν είχε φανταστεί την επίδραση που θα είχε.

Έκτοτε παντρεύτηκε δύο φορές, έκανε τρία παιδιά και δεν αρνήθηκε ποτέ την αμφιφυλοφιλία του, την οποία χρησιμοποίησε συχνά ως καλλιτεχνική περσόνα. Μέχρι σήμερα παραμένει στην πρώτη γραμμή της ΜΡΒ (της βραζιλιάνικης λαϊκής/ποπ μουσικής) και την τελευταία δεκαετία γνωρίζει επιτυχία σε ολόκληρο τον κόσμο μέσα από συμμετοχές σε κινηματογραφικές ταινίες («Μίλα της», «Φρίντα») και συνεργασίες του με καλλιτέχνες απ? όλο το μουσικό φάσμα. Δοκιμάζοντας και ξαναδοκιμάζοντας, αναιρώντας κάθε τόσο τον εαυτό του, γκρεμίζοντας και ξαναχτίζοντας τη δημόσια εικόνα του δεκάδες φορές, ο Caetano Veloso έμεινε πιστός στο πνεύμα της ελευθερίας που εισήχθη στη Βραζιλία στα τέλη της δεκαετίας του ?50 και υιοθετήθηκε αμέσως από τους λευκούς μποέμ διανοούμενους, που δημιούργησαν την bossa nova.

Ελευθερία για εκείνον σημαίνει είμαι ανοικτός σε κάθε μουσική, βραζιλιάνικη ή μη, και ανοικτός σε όλες τις απόψεις, ακόμα και τις δυσάρεστες για τις λαϊκές μάζες που βολεύονται να πιστεύουν ότι έπεσαν θύματα, είτε κάποιου παράφρονα στρατιωτικού είτε των «κακών» αμερικανών. Ο Caetano βγάζει τη γλώσσα στους θυματολάγνους συμπατριώτες του. Και συνεχίζει να γράφει κλασικά τραγούδια για το μέλλον.