Δευτέρα, 28 Μαΐου 2012 02:01

Kριτικός Ρεαλισμός στην Ελληνική Τέχνη

Γράφτηκε από την 

Είναι γεγονός πως η εμφάνιση του ρεύματος της Pop art διεθνώς -και κατ΄επέκταση και στην εγχώρια εικαστική σκηνή- ήρθε για να ταυτίσει την τέχνη με την καθημερινή πραγματικότητα του σύγχρονου κοινού της, αλλά και να την στρέψει στο επίκαιρο και το επείγον, στον κοινωνικο-πολιτικό προβληματισμό. Η τέχνη διαμαρτυρίας, που εκδηλώθηκε στις ευρωπαϊκές χώρες με την πολιτικοποιημένη νεολαία, μετέφερε τη θέση της στον κοινωνικό αγώνα.


Από την άλλη πλευρά, τη μετατόπιση αυτή ευνόησε η αλλαγή των μέσων και οι νέες τεχνολογίες που χρησιμοποιήθηκαν από τους καλλιτέχνες για τη διεύρυνση νέων δυνατοτήτων σύνδεσης εικαστικού και οπτικού γεγονότος. Η φωτογραφία διαδόθηκε, άλλοτε για να μπουν αποσπάσματα πραγματικότητας μέσα στο έργο, άλλοτε για να αποτελέσουν βάση που πάνω της στηριζόταν το έργο. Η πιο απροκάλυπτη χρήση της έγινε από μία άποψη τεχνικής της object. Έτσι, το στοιχείο της πιστότητας του ρεαλισμού εμφανίστηκε εκ νέου στη σύγχρονη μετααφηρημένη τέχνη. Συνδυασμένες όλες αυτές οι τάσεις οδήγησαν στον κριτικό ρεαλισμό, η οποία υπήρξε η συστηματικότερη εκδοχή κοινωνικοποίησης-πολιτικοποίησης της τέχνης, με δείκτη προσανατολισμένο στις θέσεις αμφισβήτησης των κινημάτων της νεολαίας στο τέλος της δεκαετίας του '60 και των αρχών του '70.

ΚΑΝΑΚΑΚΙΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΕΝΘΙΜΟ ΚΡΑΝΟΣ - ΣΑΛΠΙΓΓΑ - ΣΗΜΑΙΑ 1972 ΕΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑ  ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗΚανακάκις Λ.. Πένθιμο κράνος - Σάλπιγγα - Σημαία, 1972, ελαιογραφία, ιδιωτική συλλογήΣτην Ελλάδα, η εν λόγω χρονική συγκυρία σημαδεύτηκε από τη δικτατορία του Παπαδόπουλου. Το συνειδησιακό πρόβλημα της θέσης της τέχνης είχε αυτόματα τεθεί και η απάντηση σε αυτό από τους καλλιτέχνες ήρθε με τη σιωπή. Εκ των υστέρων, βέβαια, συνηδειτοποίησαν πως ο επικοινωνιακός ρόλος της τέχνης μπορούσε να είναι περισσότερο χρήσιμος. Στόχος ήταν να κρατηθεί η εγρήγορση του κοινού και να αποκαλυφθεί η επίπλαστη πραγματικότητα που θα οδηγούσε στον εφησυχασμό. Γι' αυτό τα έργα ξεπέρασαν την έννοια του αντικειμενικού, για να αποκαλύψουν, κάτω από την εικόνα με την οποία μας παρέχεται η πραγματικότητα, το μηχανισμό που κρύβεται και παγιδεύει το δέκτη της. Με αυτόν τον τρόπο, στον κριτικό ρεαλισμό, με τη χρήση όλων των στοιχείων και μεθόδων που επέτρεπε η σύγχρονη τέχνη για την απόδοση του πραγματικού και καθημερινού (φωτογραφία, κόμικς, ομοιώματα κλπ), εισήχθησαν και στοιχεία ενός οξύτατου εξπρεσιονισμού.

Ο κριτικός ρεαλισμός, λοιπόν, ως τάση πέρασε πολύ έγκαιρα στον ελληνικό χώρο, σχεδόν σύγχρονα με τις εξελίξεις στον ευρωπαϊκό. Η πίεση που άσκησαν οι αρχές για να αποφευχθούν οι εκδηλώσεις αυτού του κύματος στη χώρα, επιτάχυνε αντί να εμποδίσει την είσοδο και τη διάδοσή τους, γιατί ίσα ίσα απέδειξε τις προθέσεις του καθεστώτος και έδειξε την προέλευσή του.

kanakaki hrwΗρώ ΚανακάκηΗ πρώτη επίσημη δήλωση της ενεργής πολιτικής αντίστασης έγινε από την ομάδα των νέων ζωγράφων που οργάνωσαν, με ενότητα παρουσίας, έκθεση έργων κριτικού ρεαλισμού στο Ινστιτούτο Γκαίτε το 1972. Την ομάδα αποτελούσαν ο Βαλαβανίδης, η Δίγκα, ο Κατζουράκης, ο Μπότσογλου και ο Ψυχοπαίδης. Η Βακαλό σχολίασε σχετικά με την έκθεση αυτή: "Η προσωπική έκφραση που δηλώνεται στην ευαισθησία, στο χρώμα, στη χειρονομία, έχει υποχωρήσει για να προβληθεί, αντίθετα, με κοινά μέσα, η κοινή θέση αυτών των έργων. Αδρά γραφιστικοί τρόποι εξυπηρετούν τις αποκαλυπτικές μεγιστοποιήσεις και αντιπαραθέσεις εικόνων διαφημιστικής και πληροφοριακής χρήσης, που έτσι, όχι απλώς απογυμνώνονται από κάθε προκατασκευασμένη γοητεία τους, αλλά προβάλλονται επίσης με όλο τον κυνισμό τους, ως την απάνθρωπη συχνά σκληρότητα που κρύβουν".

Λίγο αργότερα, ενταγμένη στις φορτισμένες σημασιοδοτικά για την περίσταση πολιτιστικές εκδηλώσεις της "Ώρας", πραγματοποιήθηκε έκθεση κριτικού ρεαλισμού Γερμανών καλλιτεχνών.Σημαντική παρουσία στο χώρο του κριτικού ρεαλισμού στάθηκε και η Ηρώ Κανακάκη. "Μετά την πρώτη εμφάνισή της στον κριτικό ρεαλισμό", γράφει η Βακαλό, "η μεστότητα της ματιάς της προχωρεί σε επίπεδα κρυμμένα μέσα στα φαινόμενα, για να βρεθεί στο χώρο της ποίησης ακριβώς, αφότου διαφορίστηκε σε αμέτοχο δέκτη και χρήστη απλώς της πραγματικότητας".

leuteris kanakakisΚανακάκις Λ., Τα παράσημαΣτο τέλος της δικτατορίας και στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, η πολιτικοποιημένη αυτή τάση της τέχνης απολήγει, απλώς, σε ένα νέο ρεαλισμό, που μόνο θεματικά πλέον ταυτίζεται με την κριτική. Πολλοί ήταν οι ζωγράφοι που τότε πέρασαν μία φάση ρεαλισμού, με στοιχεία θεματικής ή τεχνοτροπικής επικαιρότητας που για εκείνη την περίοδο στάθηκαν δραστικά. Ειδικά πρόσφορες σε αυτήν την κατεύθυνση υπήρξαν οι μέθοδοι του φωτογραφικού ενδιάμεσου που χρησιμοποιήθηκαν συχνά με προέλευση από μία προηγούμενη γραφιστική χρήση τους, όπως π.χ. τις εφάρμοσε ο Κατσουλίδης.





ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 


Βακαλό Ελ., Μετά την αφαίρεση, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1985.

Μαρία Μποϊλέ

Είμαι υποψήφια διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης στο ΑΠΘ και υπότροφος του ΙΚΥ. Αποφοίτησα από το τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, ενώ στο πλαίσιο του Προγράμματος Erasmus τμήμα των σπουδών μου ολοκληρώθηκε στο Università Cattolica del Sacro Cuore του Μιλάνου. Είμαι κάτοχος του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στο γνωστικό αντικείμενο Ιστορίας της Τέχνης του ΑΠΘ και του ΜΔΕ Διοίκησης Πολιτισμικών Μονάδων του ΕΑΠ.