Δευτέρα, 23 Μαΐου 2011 22:53

Προραφαηλίτες

Γράφτηκε από την 

Rossetti, Beata Beatrix, 1863 Η γενικευμένη επαναστατική ατμόσφαιρα, που προκλήθηκε από τις ευρωπαϊκές εξεγέρσεις στο μεταίχμιο μεταξύ 18ου και 19ου αιώνα, επηρέασε πολλούς τομείς του επιστητού και της τέχνης. Στο πλαίσιο αυτό, ιδρύθηκε το φθινόπωρο του 1848 η Aδελφότητα των Προραφαηλιτών, τα μέλη της οποίας, με προσήλωση στην ειλικρίνεια, εξεγείρονταν κατά της στείρας ακαδημαϊκότητας, αποστρέφονταν τη θεατρική επίσημη ευρωπαϊκή ζωγραφική και στοχάζονταν γύρω από τις αιτίες που έφεραν την τέχνη σε μία τόσο επικίνδυνη αποτελμάτωση. Απώτερος σκοπός τους ήταν να δημιουργήσουν μία τέχνη «μοντέρνα, δημοκρατική, με εθνικό χαρακτήρα και παιδευτικό ρόλο στην κοινωνία»· μία τέχνη με κάποιο μήνυμα.

Οι Προραφαηλίτες παραμένουν έως και σήμερα άγνωστοι στους πολλούς. Κι αυτό είναι φυσικό αφού ανασύρθηκαν από την αφάνεια μόλις μετά τον τελευταίο πόλεμο, ενώ υπάρχουν αξιόλογοι μελετητές της τέχνης, όπως ο Fritz Novotny, που δεν τους αναφέρουν καθόλου.

437px-William_Holman_Hunt_-_The_Awakening_Conscience_-_Google_Art_Project
Hunt, Η αφυπνιζόμενη συνείδηση, 1853
Η αδελφότητα σχηματίστηκε από τους νεαρούς σπουδαστές των Royal Academy Schools στο Λονδίνο, William Holman Hunt, Dante Gabriel Rossetti, William Morris, Ford Madox Brown, Edward Burne-Jones και John Everett Millais. Άρχισαν να εκθέτουν με τα αρχικά «PRB» (Pre-Raphaelite Brotherhood), αντί με τα ονόματά τους, πράγμα που έδωσε μια νότα μυστηρίου στο έργο τους. Η τέχνη τους συνδύαζε νατουραλιστική αληθοφάνεια και τάση για ηθική διαπαιδαγώγηση και τεχνοτροπικά βασιζόταν στη ζωγραφική της πρώιμης Αναγέννησης, έως τα νεανικά χρόνια του Ραφαήλ, και των Φλαμανδών ζωγράφων, όπως οι Van Eyck. Ήξεραν πως οι ακαδημίες ισχυρίζονταν ότι αντιπροσώπευαν την παράδοση του Ραφαήλ, το «Υψηλό Μεγαλειώδες ?Υφος», όπως το έλεγαν. Αν αυτό ίσχυε, τότε η τέχνη είχα πάρει το στραβό δρόμο, ένα δρόμο αντιπνευματικό, δια μέσου του Ραφαήλ.. Γιατί εκείνος και οι οπαδοί του είναι που εξεθίαζαν τη μέθοδο της «εξιδανίκευσης» της φύσης και την αναζήτηση της ομορφιάς σε βάρος της αλήθειας. Για να αναμορφωθεί η τέχνη, λοιπόν, έπρεπε να αντλήσει την αλήθεια της από την παράδοση πριν τον Ραφαήλ, από την εποχή που οι καλλιτέχνες ήταν ακόμα «τίμιοι τεχνίτες έναντι του Θεού» και που προσπαθούσαν να αντιγράψουν τη φύση χωρίς να τους απασχολεί η κοσμική επιτυχία, παρά μόνον η δόξα του Θεού.

516px-Millais_Ruskin
Millais, John Ruskin, 1853-54
Αυτό το μίγμα νοσταλγίας ενός εξιδανικευμένου μεσαιωνισμού κι ενός αφύσικου ρεαλισμού, άρχισε να έχει απήχηση αφότου την εναγκαλίστηκε ο σημαντικός κριτικός John Ruskin, το 1851, ο οποίος έγραψε γι? αυτούς στους Times: «Καθώς κερδίζουν εμπειρία, βάζουν στην Αγγλία τα θεμέλια μιας σχολής της Τέχνης που είναι ευγενέστερη από οποιαδήποτε γνώρισε ο κόσμος εδώ και τριακόσια χρόνια». Η αδελφότητα βρήκε ανταπόκριση στην απολιθωμένη ηθική των μεσαίων τάξεων που ήταν ίδια με τη δική τους, δημιουργημένη για άλλους, όμως, λόγους, όχι αισθητικούς. Είναι γεγονός, πάντως, πως και οι δύο στηρίζονταν σε μια εντελώς προσωποποιημένη αντίληψη της ιστορίας και της λογοτεχνίας, του μύθου και της θρησκείας.

275533511_1cb4f840ca_o
Rossetti, Ecce ancilla Domini (Ιδού η δούλη Κυρίου), 1849-50.

Ένα από τα πιο προικισμένα μέλη των Προραφαηλιτών ήταν ο Dante Gabriel Rossetti (1828-1882). Ήταν ιταλικής καταγωγής και μιλούσε ιταλικά, αν και ποτέ δεν επισκέφτηκε την Ιταλία. Βασική πηγή έμπνευσής του υπήρξε ο Δάντης και ζωγράφισε σειρά υδατογραφιών και πινάκων που εικονογραφούν σημαντικά επεισόδια της Θείας Κωμωδίας. Χαρακτηριστικό του έργο ο «Ευαγγελισμός», ένα αγαπημένο θέμα όλων των ζωγράφων του κύκλου που ακολουθούσαν τον τύπο του μεσαιωνικών έργων. Ο Rossetti είχε μεν την πρόθεση να ξαναγυρίσει στο πνεύμα των ζωγράφων του Μεσαίωνα, όμως δεν επεδίωκε να αντιγράψει τις συνθέσεις τους. Αντίθετα, προέβλεπε στο να μιμηθεί τη στάση τους· να διαβάσει τη γραφή με ευλάβεια και να φανταστεί με πίστη τη στιγμή που ο άγγελος χαιρέτησε την Παναγία: ? δ? ?δο?σα διεταράχθη ?π? τ? λόγ? α?το?, κα? διελογίζετο ποταπ?ς ε?η ? ?σπασμ?ς ο?τος (Λουκ. Α? 29). Βλέπουμε πως ο καλλιτέχνης αναζήτησε την απλότητα και την ειλικρίνια στη νέα του απόδοση, και πόσο ήθελε να δούμε την παλιά ιστορία με νέο πνεύμα.

Αργότερα, ο Burne-Jones και άλλοι καλλιτέχνες της αδελφότητας των Προραφαηλιτών εικονογράφησαν έργα Ιταλών συγγραφέων. Υπό την επίδραση των απόψεων του John Ruskin για τη σπουδή της φύσης, μια ομάδα καλλιτεχνών απεικόνιζε με πιστότητα τοπία της Ιταλίας, αρχιτεκτονήματα και ζωγραφικά έργα.

290px-Millais_-_Ophelia_detail
Millais, Ofelia (λεπτομ.), 1852.
Αλλά παρόλη τους την πρόθεση να αποδώσουν τη φύση εξίσου πιστά με τους Φλωρεντινούς του Quattrocento που τόσο τους θαύμαζαν, πολλοί θα σκεφτούν πως οι Προραφαηλίτες είχαν βάλει έναν στόχο ακατόρθωτο. Είναι διαφορετικό να θαυμάζεις τις αφελείς και αυθόρμητες εικόνες των «πριμιτίφ» (όπως ονόμαζαν αδικαιολόγητα τότε τους ζωγράφους του 15ου αιώνα) και άλλο να προσπαθείς να τις μιμηθείς ο ίδιος. Από την άλλη, η πίστη τους ότι αποκαλύπτοντας την αμαύρωση της φυσικής ομορφιάς στο βιομηχανοποιημένο κόσμο αυτός οδηγείται προς τη διόρθωσή του, δεν ήταν λαθεμένη. Αν σήμερα φαίνονται παρωχημένοι και συντηρητικοί, είναι γιατί προσπάθησαν να πετύχουν τον σκοπό τους στην τέχνη με έργα παρωχημένα και συντηρητικά. O εξιδανικευμένος ρεαλισμός τους ήταν καταδικασμένος γρήγορα να ξεπεραστεί.



Βιβλιογραφία:

Gombrich E., Το χρονικό της τέχνης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 1998.
Χαραλαμπίδης Α., Η Τέχνη του Εικοστού Αιώνα, τόμος Ι, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1995.

Μαρία Μποϊλέ

Είμαι υποψήφια διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης στο ΑΠΘ και υπότροφος του ΙΚΥ. Αποφοίτησα από το τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, ενώ στο πλαίσιο του Προγράμματος Erasmus τμήμα των σπουδών μου ολοκληρώθηκε στο Università Cattolica del Sacro Cuore του Μιλάνου. Είμαι κάτοχος του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στο γνωστικό αντικείμενο Ιστορίας της Τέχνης του ΑΠΘ και του ΜΔΕ Διοίκησης Πολιτισμικών Μονάδων του ΕΑΠ.