Δευτέρα, 23 Ιανουαρίου 2012 19:15

Έλληνες ζωγράφοι της γενιάς των χρόνων 1923-1940. Μέρος Α'

Γράφτηκε από την 

Η διεθνοποίηση της νεοελληνικής ζωγραφικής πραγματοποιήθηκε μέσω νέων διατυπώσεων και αναζητήσεων που έκαναν την εμφάνισή τους με τους καλλιτέχνες που γεννήθηκαν στο διάστημα των χρόνων 1923-1940, οι οποίοι έδωσαν τον τόνο μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και σφράγισαν την τέχνη ολόκληρου του 20ού αιώνα.



Επρόκειτο για μία χρονική συγκυρία όπου η ανάπτυξη των μέσων ενημέρωσης διευκόλυνε την επικοινωνία με τα έργα δημιουργών στα μητροπολιτικά κέντρα. Στο πλαίσιο αυτό παρατηρούνται στην εγχώρια εικαστική σκηνή όλες οι τάσεις της παγκόσμιας τέχνης, από τις παραστατικές –τα νέα πρόσωπα του ρεαλισμού, τις νεοπαραστατικές τάσεις και την ποπ αρτ, το νεοξπρεσιονισμό, τον εκλεκτισμό της μεταμοντέρνας τέχνης- και τις αφηρημένες –αφηρημένο εξπρεσιονισμό, γεωμετρική αφαίρεση, λυρική αφαίρεση, κονστρουκτιβισμό-, στις σύνθετες –φωτοκινητική τέχνη, πλαστικοζωγραφική, computer art, minimal art, arte povera, land art, process art, happenings, environments- και άλλες.

tetsis1Τέτσης Π., Ύδρα, 1999-2001, Λάδι σε ξύλοΣτην πολλαπλότητα και την έκταση αυτών των αναζητήσεων, στην πολυμέρεια και τον προβληματισμό που αντανακλούν οι διατυπώσεις των Ελλήνων καλλιτεχνών αντανακλώνται και όλα τα χαρακτηριστικά του κοινωνικού τους «γίγνεσθαι». Ήταν εκείνοι που βίωσαν όλη την ατμόσφαιρα του Μεσοπολέμου, με τις έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις και την έλλειψη προσανατολισμού, τη δικτατορία του Μεταξά, την τραγική περίοδο του Πολέμου και της Κατοχής. Και, ακόμη περισσότερο, τα χρόνια του Εμφυλίου, που τα ακολούθησαν άλλα ανήσυχα χρόνια, με κατάληξη τη χούντα των συνταγματαρχών. Πολλοί από τους καλλιτέχνες αυτούς ζήτησαν στο εξωτερικό τις ευκαιρίες που δεν είχαν στην πατρίδα τους, γεγονός που έχει θετικές αλλά και αρνητικές προεκτάσεις για την ελληνική τέχνη.

Stiben Antonakos-_the_search_Ekthesi_sto_Festibal_ton_Aischuleion_stin_Eleusina11Antonakos St., Neon for La Jolla, 1984Στο σημείο αυτό, είναι απαραίτητο να ειπωθεί πως ήταν εκείνοι που ήρθαν αντιμέτωποι με μία ακόμα δυσχέρεια. Πρόκειται για τη μείωση, και τελικά την εξαφάνιση, των ορίων των διαφόρων εικαστικών κατηγοριών και των γνωστών σχέσεων χώρου και έργου τέχνης. Γιατί, πλέον, όχι μόνο η ζωγραφική χρησιμοποιεί αξίες της γλυπτικής και η γλυπτική χαρακτηριστικά της ζωγραφικής, αλλά σημειώνεται και όλο μεγαλύτερη στροφή σε νέους συνδυασμούς και νέους τύπους, νέα μέσα και υλικά. Έτσι, οι καλλιτέχνες όχι μόνο χρησιμοποιούν την κίνηση και τα ίδια τα αντικείμενα σαν εκφραστικές αξίες, το φως και το χώρο, το ανθρώπινο σώμα και τις μεταμορφώσεις του, αλλά και επιδιώκουν το καθολικό έργο, δηλαδή αυτό που απευθύνεται σε όλες τις αισθήσεις μας –οπτικές, απτικές, κινητικές, ακουστικές, ακόμη και όσφρησης και γεύσης.

Χρονολογικά, με τον Γιάννη Γαΐτη (1923-1984) έχουμε μία από τις πιο γόνιμες και γνήσιες δημιουργίες της γενιάς αυτής. Ζωγράφος, γλύπτης, με κατασκευές, περιβάλλοντα και αναζητήσεις σε διάφορες κατευθύνσεις, προσπάθειες στην επιφάνεια και το χώρο, φτάνει σε μία εκφραστική γλώσσα που βασίζεται στις κονστρουκτιβιστικές αξίες και τη σουρεαλιστική ελευθερία, που έχει σαν αφετηρία της την ανθρώπινη μορφή, σχηματοποιημένη και γεωμετρική.

Το έργο του Παναγιώτη Τέτση (1925) αποτελεί μία άλλη καθοριστική δημιουργία της ελληνικής ζωγραφικής, που διακρίνεται για το ρόλο του χρώματος και την έμφαση στις ζωγραφικές αξίες. Στις προεκτάσεις της τέχνης του Cézanne, θα προχωρήσει σε μία εικαστική γλώσσα που διακρίνεται από μορφική πληρότητα, χρωματική ευαισθησία και εκφραστικό πλούτο.

Σε μία άλλη κατεύθυνση μας μεταφέρει ο Στάθης Λογοθέτης (1925-1997), ο οποίος θυσίασε την ιατρική και τη μουσική στη ζωγραφική. Από τις τολμηρότερες καλλιτεχνικές προσωπικότητες της σύγχρονης ελληνικής τέχνης, ο οποίος κινήθηκε στο πνεύμα της διεθνούς πρωτοπορίας της δεκαετίας του '60. Τα έργα του βρίσκονται κοντά στο ανατρεπτικό πνεύμα του Dada, ενώ αργότερα πλησιάζουν μορφές έκφρασης όπως η Body Art, η Arte Povera κ.ά. Ο καλλιτέχνης αντιμετώπισε τα υλικά του ως αποδέκτες της εικαστικής δράσης, δικής του ή μη. Οι συνθέσεις είναι τρισδιάστατα αντικείμενα κατασκευασμένα από φθηνά και προσιτά υλικά (ύφασμα, λαμαρίνα, σπάγγο, μπογιά κ.λπ.). Δεν έχουν τίτλους. Χαρακτηρίζονται με το γράμμα Ε και έναν αύξοντα αριθμό, που συνοδεύεται από την ημερομηνία κατασκευής τους. Επιτρέπουν μια ιδιότυπη εγγραφή του χρόνου στην αντικειμενική τους διάσταση, η οποία διαμορφώνεται και αλλάζει με το πέρασμά του. Έτσι αποκτά ιδιαίτερη σημασία και η έννοια του τυχαίου που διέπει τα πράγματα. Στόχος του Λογοθέτη - και αυτό είναι ένα από τα στοιχεία που τον κατατάσσουν ανάμεσα στους συγχρόνους του διεθνείς καλλιτέχνες - υπήρξε η αμεσότερη σχέση τέχνης και ζωής, επιβάλλοντας μια εμπειρική προσέγγιση των έργων του από την πλευρά των θεατών.

Μία άλλη προσπάθεια, στην οποία χρησιμοποιούνται νέα μέσα και εκφράζονται νέοι προβληματισμοί, συνιστά το έργο του Στήβεν (Στέλιου) Αντωνάκου (1926), που εργάζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Από τις αρχές της δεκαετίας του '60 διακρίθηκε για τα λιτά του έργα με λυχνίες νέον, που συνομιλούν με το χώρο, αλλά και χάρη στη στενή ενασχόλησή του με το σχέδιο. Μεταχειρίστηκε με συνέπεια ένα ιδίωμα από πλήρεις και ελλιπείς γεωμετρικές φόρμες σε έργα των οποίων η αρχιτεκτονική εγκατάσταση ή τοποθέτηση στη σελίδα λειτουργεί ως κύρια συνιστώσα του νοήματός τους. Αυστηρά αφαιρετικός, χαρακτηρίζει το έργο του ως «πραγματικά πράγματα σε πραγματικό χώρο» -άμεση οπτική και χωρική εμπειρία χωρίς ψευδαισθήσεις, συνειρμούς ή αναφορές έξω από το ίδιο το καλλιτέχνημα.

DSC 3527_resizeΚανιάρης Βλ., Το κουτσό, 1974Καθοριστική προσπάθεια υπέρβασης των γνωστών σχέσεων και των καθιερωμένων τύπων αποτελεί ο Βλάσης Κανιάρης (1928-2011). Μέσα από τις πιο χαρακτηριστικές και ολοκληρωμένες προσπάθειές του έχουμε και τη μορφοποίηση ενός από τα αιτήματα της σύγχρονης τέχνης: όχι να κάνει απλώς κάτι ορατό, αλλά και το ορατό συνειδητό. Με τη χρήση νέων υλικών, τη θέση των αντικειμένων, το ρόλο του χρώματος και το χαρακτήρα του χώρου στα περιβάλλοντά του, αποκάλυψε νέες σχέσεις και εσωτερικές διαστάσεις της σύγχρονης πραγματικότητας.

p8260471Κεσσανλής Ν., Το πλήθος, 1965.Δημιουργός και δάσκαλος, ο Νίκος Κεσσανλής (1930-2004), απομακρύνθηκε πολύ γρήγορα από τις παραδοσιακές τάσεις, μετά τη θητεία του στο νεορεαλισμό και την καθοριστική προσφορά του στην «τέχνη της μηχανής» (mec art), προχώρησε σε νέες σημαντικές μορφοπλαστικές κατακτήσεις. Με την προσωπική χρήση δεδομένων της «δυναμικής ζωγραφικής» (action painting) και της «άτυπης τέχνης» (informal art), στοιχείων του αφηρημένου εξπρεσιονισμού και του χώρου του σουρεαλισμού, και με την αξιοποίηση του ρόλου της φωτογραφικής μηχανής, έδωσε σύνολα που εκφράζουν κάτι από το χαρακτήρα και τον παλμό της ίδιας της ζωής. Σε μερικές από τις πιο σημαντικές προσπάθειές του, περιβάλλοντα και δρώμενα, κατόρθωσε να κάνει και το θεατή ενεργητικό μέτοχο στην ολοκλήρωση του έργου.

p10yn5Τσόκλης Κ., Θάλασσα, 1991, Ζωγραφική σε μουσαμά, πέτρες, καθρέφτης. Αθήνα, Πινακοθήκη Δημήτρη Πιερίδη.Δημιουργός καθοριστικών τύπων με έργα σε διάφορες κατευθύνσεις, που διακρίνονται για την εσωτερική τους δύναμη και τον εκφραστικό τους πλούτο, είναι και ο Κώστας Τσόκλης (1930). Σε επαφή με όλες τις σύγχρονες πρωτοποριακές τάσεις, δεν έμεινε προσκολλημένος σε καμία από αυτές, αλλά χρησιμοποίησε στοιχεία τους για να προχωρήσει μακρύτερα και να εκφράσει πιο ολοκληρωμένα τις συγκινήσεις του. Μία από τις σημαντικές κατευθύνσεις της καλλιτεχνικής του δημιουργίας είναι η εκφραστική του γλώσσα, στην οποία συνδυάζεται το ζωγραφικό με το πραγματικό.

 




















Βιβλιογραφία:

  • Χρήστου Χρ., Ελληνική Τέχνη, Ζωγραφική 20ού αιώνα, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1996. 
Μαρία Μποϊλέ

Είμαι υποψήφια διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης στο ΑΠΘ και υπότροφος του ΙΚΥ. Αποφοίτησα από το τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, ενώ στο πλαίσιο του Προγράμματος Erasmus τμήμα των σπουδών μου ολοκληρώθηκε στο Università Cattolica del Sacro Cuore του Μιλάνου. Είμαι κάτοχος του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στο γνωστικό αντικείμενο Ιστορίας της Τέχνης του ΑΠΘ και του ΜΔΕ Διοίκησης Πολιτισμικών Μονάδων του ΕΑΠ.