Τετάρτη, 24 Ιουνίου 2009 21:23

Ρεαλισμός

Γράφτηκε από την 
Ουίνσλοου Χόμερ Ουίνσλοου Χόμερ

Στη φιλοσοφία ο όρος σημαίνει την αναγνώριση της υπάρξεως μιας πραγματικότητας έξω από τη σκέψη, ανεξάρτητη από τη νοητική μας δραστηριότητα. Η νόηση γνωρίζει την πραγματικότητα προσαρμοζόμενη σε αυτήν. Η αλήθεια είναι η συμφωνία της σκέψεως με την προϋποτιθέμενη πραγματικότητα. Αν αυτή η πραγματικότητα γίνεται αντιληπτή ως κόσμος εμπειρικοφυσικός, ο ρεαλισμός μπορεί να συμπέσει με τον εμπειρισμό ή καλύτερα με τον υλισμό. Αλλά αυτή η πραγματικότητα μπορεί να μην είναι εμπειρικοφυσική. Είναι η περίπτωση του φιλοσοφικού ρεαλισμού, που αντιπροσωπεύεται ευρύτατα στη σχολαστική φιλοσοφία και αποδίδει μια αυθύπαρκτη πραγματικότητα στις γενικές αρχές, αντί να τις θεωρεί αφαιρέσεις της νοητικής μας ενέργειας. Στην τέχνη ο όρος ρεαλισμός χαρακτηρίζει τις κατευθύνσεις, εκείνες που τείνουν να απεικονίσουν την πραγματικότητα όσο το δυνατόν πιο πιστά, χωρίς φανταστικές απομακρύνσεις ή αυθαίρετες εξιδανικεύσεις. Αυτή η πιστότητα ή μίμηση κατά την αριστοτελική έννοια, δεν εννοείται ωστόσο γενικά ως απλή παθητική αναπαράσταση, αλλά αντίθετα ως δημιουργική ανασύνθεση των πιο ουσιαστικών και σημαντικών στοιχείων της πραγματικότητας. Στην πολιτική ο όρος σημαίνει μια γραμμή συμπεριφοράς εμπνευσμένη από την προσεκτική εκτίμηση των πραγματικών καταστάσεων και των αληθινών δυνάμεων, χωρίς συναισθηματισμούς και ιδεολογικούς οραματισμούς.
Γκυστάβ Κουρμπέ

kourbeΓκυστάβ ΚουρμπέΣτην κριτική και στην ιστορία της τέχνης ονομάζεται συνήθως ρεαλισμός, ένα ορισμένο καλλιτεχνικό ρεύμα, που διαμορφώθηκε το 1848 στη Γαλλία από το ζωγράφο Γκυστάβ Κουρμπέ και πραγματοποίησε στη δεύτερη πεντηκονταετία του αιώνα μια βαθειά επανάσταση στους εκφραστικούς τρόπους και στις αντιλήψεις για την τέχνη. Αντίθετα από τον ιδεαλισμό των κλασικών και των ρομαντικών, που μόνο στα πλαίσια του ιστορικού και φιλολογικού θέματος νόμιζαν ότι μπορούσαν να πραγματοποιήσουν τις καλλιτεχνικές τους επιδιώξεις, ο ρεαλισμός αντέταξε την αξία της αντικειμενικής πραγματικότητας ως καλλιτεχνικό θέμα ικανό να αντέξει την έλλειψη καλλωπισμού, διορθώσεως και εκ των προτέρων επιλογής και υποστήριξε με μεγάλη εριστική δύναμη την ανάγκη της παρουσιάσεως θεμάτων της σύγχρονης ζωής, δίνοντας θέση πρωταγωνιστή μέσα στα έργα τέχνης, ακόμα και στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα και εμφανίζοντας την καθημερινή τους ζωή.

sarden
Ζαν Μπατίστ Σιμεόν Σαρντέν
Από πλευράς μορφής, το ρεαλιστικό κίνημα απομακρύνθηκε από την ψυχρή τυπικότητα της ακαδημαϊκής σχολής και από την προτίμησή της για το σχέδιο και στράφηκε προς τις φωτοσκιαστικές αντιθέσεις, που προέκυπταν από την άμεση παρατήρηση του αληθινού, δηλαδή του φυσικού δεδομένου. Έτσι το ρεαλιστικό κίνημα εμπνεόταν συχνά από τη διδασκαλία των μεγάλων καλλιτεχνών του 17ου αιώνα, κυρίως Ολλανδών και Ισπανών, και από τη σειρά των πραγματιστών Γάλλων ζωγράφων που συμπεριλαμβάνει τους Λε Ναίν και τον Ζαν Μπατίστ Σιμεόν Σαρντέν. Το ενδιαφέρον, έστω και αρνητικό, για το ρεαλιστικό κίνημα οδήγησε στην αναζήτηση των πιο μακρινών προδρόμων του στην ιστορία της τέχνης, γιατί στην πραγματικότητα δεν αποτελεί καινοτομία. Μπορεί μάλιστα να ειπωθεί ότι συνειδητά ή ασυνείδητα συνοδεύει μόνιμα την επικράτηση του τρόπου που αισθάνεται και σκέπτεται η αστική τάξη στον μοντέρνο πολιτισμό.
daumier1
Ονορέ Ντωμιέ
Οι δραματικοί σκιοφωτισμοί του Καραβάτσιο, η ρωπογραφία που τον 17ο αιώνα αναπτύσσεται γοργά στη Γαλλία, στην Ιταλία και ιδιαίτερα στην Ολλανδία, το ενδιαφέρον για την τοπιογραφία που δόξασε την ολλανδική σχολή, η προσωπογραφία, η νεκρή φύση, από τον Καραβάτσιο ως τον Φρανθίσκο Θουρμπαράν και τον Σαρντέν, η σειρά των λαϊκών θεμάτων της ισπανικής ζωγραφικής από τον Βελάσκεθ ως τον Μουρίλλιο, η ηθογραφία και η γελοιογραφία που αποκτούν τον 18ο αιώνα στην Αγγλία μεγάλη διάδοση, αποτελούν φαινόμενα κατά κάποιο τρόπο προδρομικά του ρεαλισμού. Κάτι παρόμοιο θα μπορούσε να υποστηριχθεί και για το ισχυρό ενδιαφέρον για την πραγματικότητα ενός μεγάλου μέρους της φλαμανδικής ζωγραφικής του 15ου αιώνα, για την εξαιρετικά επιτυχημένη αφηγηματική διάθεση της ιταλικής ζωγραφικής της δεύτερης πεντηκονταετίας του 15ου αιώνα και των αποκαλουμένων ζωγράφων της πραγματικότητας της βορείου Ιταλίας κατά τον επόμενο αιώνα.
david
Ζακ Λουί Νταβίντ

Αλλά ο καθαυτό ρεαλισμός αποτελεί φαινόμενο του 19ου αιώνα και συνδέεται με μια συγκεκριμένη φιλοσοφική, υλιστική τοποθέτηση και με ορισμένες αντίστοιχες πολιτικές και κοινωνικές θέσεις. Με την έννοια αυτή ο ρεαλισμός, είναι ένα ρεύμα που διατρέχει όλη τη ζωγραφική του 19ου αιώνα. Ήδη σε ορισμένες μορφές της τέχνης του Ζακ Λουί Νταβίντ, του αρχηγού του νεοκλασικισμού, εναντίον του οποίου οι ρεαλιστές αντέδρασαν έντονα, όπως στη «Δολοφονία του Μαρά», η σύγχρονη κριτική αναγνώρισε ένα σημαντικό στοιχείο του ρεαλισμού του 19ου αιώνα, στοιχείο που εξελίσσεται κατά τρόπο φυσικό στις ηθικές και κοινωνικές πεποιθήσεις του Τεοντόρ Ζερικώ, προδρόμου του ρομαντικού κινήματος στη Γαλλία, και από το 1830, στη μεγάλη τέχνη του Ονορέ Ντωμιέ, ο οποίος με τις πολιτικού περιεχομένου λιθογραφίες του, τη σάτιρα των ηθών και τέλος από το 1848, με τη ζωγραφική του, εμπνευσμένη από τη ζωή του λαού, έδωσε μερικές από τις πιο σημαντικές και υψηλές εκφράσεις του ρεαλισμού.
mille
Ζαν Φρανσουά Μιλλέ
rivera
Ντιέγκο Ριβέρα
Το πάθος για την τοπιογραφία του Τζων Κόνσταμπλ και του Ζαν Μπατίστ Κορό, που θα έχει ως κέντρο διαδόσεώς του στη Γαλλία την ονομαζόμενη «Σχολή του '30» ή «Σχολή της Μπαρμπιζόν», αντιπροσωπεύει την άλλη όψη του ρεαλισμού. Η πολιτικό-κοινωνική και η νατουραλιστική όψη, βρίσκονται στενά συνδεδεμένες στην τέχνη του Κουρμπέ και στη βιβλική και αγροτική τέχνη του Ζαν Φρανσουά Μιλλέ. Ο Μιλλέ μαζί με τον Ντωμιέ και τον Κουρμπέ, αν και δεν ήταν του ίδιου επιπέδου με αυτούς, μπορεί να θεωρηθεί ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του γαλλικού ρεαλισμού του 19ου αιώνα. Μετά το 1848, χάρη στο νατουραλιστικό πάθος που είχε ευρύτατα διαδοθεί από τον ρομαντισμό, στο δημοκρατικό πάθος που είχε αφυπνιστεί σε πολλές χώρες της Ευρώπης μετά την Επανάσταση, στην ανάπτυξη των θετικών επιστημών και της φωτογραφίας, ο ρεαλισμός γνώρισε γρήγορη και μεγάλη επιτυχία. Σημαντικός σταθμός αυτής της διαδόσεως των αρχών του ήταν στη Διεθνή Έκθεση του 1855 στο Παρίσι το «Περίπτερο του Ρεαλισμού» που δημιούργησε ο Κουρμπέ και που σημειώνει την επιτυχία της «Σχολής του ?30» σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης, αλλά και στην Αμερική, όπου ο ρεαλισμός διατηρήθηκε ως το 1940.
moukaksi
Μίχαλυ Μουκάκσυ
Από το 1863, όταν έγινε η έκθεση των «Απορριφθέντων», στην οποία έλαβαν μέρος ο Εντουάρ Μανέ, ο Τζαίημς Άμποτ Χουίσλερ, ο Ανρί Φαντέν Λατούρ, η πολιτικοκοινωνική έμπνευση του ρεαλισμού ατονεί, για να δώσει τη θέση της σε μια νέα αντίληψη περισσότερο πεσιμιστική, που ο Καστανιαρύ και αργότερα ο Ζολά χαρακτήρισαν με τον όρο νατουραλισμός, ο οποίος αποτέλεσε και το υπόβαθρο της εμπρεσιονιστικής ζωγραφικής. Ο ανθρωπιστικός και κοινωνικός χαρακτήρας του ρεαλισμού, όπως τον είχαν αντιληφθεί ο Κουρμπέ και ο Μιλλέ, συνεχιζόταν ωστόσο, αν και συχνά από δευτερεύοντες καλλιτέχνες, στη Γαλλία και σε όλη την Ευρώπη. Όπως με τους Γάλλους Μπαστιέν Λεπάζ και Ζυλ Μπρετόν, τον Βέλγο Κονσταντέν Μενιέ και τον Ούγγρο Μίχαλυ Λίμπε, επονομαζόμενο Μουκάκσυ, που ήταν ίσως ο κυριότερος οπαδός του Κουρμπέ. Στον αιώνα μας εντάσσονται συνήθως στον ρεαλισμό μερικά κινήματα με πολιτικοκοινωνικό περιεχόμενο, που απορρέουν από τον εξπρεσιονισμό, ιδιαίτερα τον γερμανικό και από τη λαϊκή λιθογραφία, όπως ο Μεξικανός Ντιέγκο Ριβέρα και ο Αμερικάνος Ουίνσλοου Χόμερ.
Ο ρεαλισμός παρουσιάζεται σαν μια απόπειρα πιο στενής σύνδεσης της τέχνης με τη ζωή, σαν μια προσπάθεια μεταφοράς της οπτικής πραγματικότητας στη ζωγραφική επιφάνεια. Η αστική κοσμοθεωρία της εποχής αυτής υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει τίποτα πέρα από το ορατό αντικείμενο.

 

 

 


Βιβλιογραφία:
E.H. Gombrich, 1998, «Το χρονικό της Τέχνης», Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Τόμος 12ος, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Τόμος 13ος, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Τόμος 14ος, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι

 

Κατερίνα Ρουμπέκα

Eιμαι απόφοιτος της Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ απο το 2006 ενώ παράλληλα απέκτησα και τον τίτλο του τεχνικού συντήρησης έργων ζωγραφικής απο δημόσιο ΙΕΚ. Από το 1996 έχω λάβει μέρος σε πολυάριθμες ομαδικές εκθέσεις ενώ σε μια εξ αυτών απέσπασα και βραβείο. Πιο πρόσφατη έντονη δημιουργική εμπειρία, τα καθήκοντα μου ώς βοηθός σκηνοθέτη σε ταινία μικρού μήκους που φτιάχτηκε απο το artspot.gr